ایران: توافق تنها در صورت دریافت «تضمین عملیاتی» ممکن است

جلسات جداگانه رئیس هیأت مذاکره‌کننده ایران با انریکه مورا هماهنگ‌کننده اروپایی گفت‌وگوها و مذاکره‌کنندگان ارشد روسیه و چین از جمله دیدارهای انجام‌گرفته در روز سه‌شنبه بود.

همچنین در جلسه مفصلی که با حضور انریکه مورا و نمایندگان سه کشور اروپایی برگزار شد و تا ساعات پایانی شب به طول انجامید، موضوعات باقی‌مانده از جمله در زمینه ترتیبات اجرایی و اقدامات هسته‌ای مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

این جلسات روز چهارشنبه نیز در سطوح و فرمت‌های مختلف به موازات هم برگزار شد.

 

الجزیره: اختلاف‌ها به‌ویژه در زمینه تحریم‌ها باید حل شوند

الجزیره گزارش داد که دو طرف از آغاز دور هشتم مذاکرات در

نوامبر سال گذشته، شکاف‌هایی را پر کرده‌اند، اما اختلاف‌ها به‌ویژه در مورد تحریم‌هایی که آمریکا باید بردارد، همچنان وجود دارد.

به گفته دیاکو حسینی، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در تهران، همه طرف ها درک واقع بینانه‌تری از آنچه می توان در مذاکرات به دست آورند دارند و می دانند که این مذاکرات نمی تواند برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد.

وی گفت: «فکر می‌کنم این احتمالاً آخرین دور مذاکرات خواهد بود و آنچه تاکنون می‌توانیم استنباط کنیم این است که احتمال موفقیت مذاکرات بیشتر از شکست آن است، مگر اینکه طرفین در تلاش نهایی خود برای کسب امتیازات بیشتر تجاوز کنند».

حسینی اضافه کرد: «از بین بردن انتظاراتی که طرف مقابل به دلیل بی‌اعتمادی یا محدودیت های سیاسی محلی نمی تواند آنها را برآورده کند و همچنین درک محدودیت های توافق هسته ای، کلید دستیابی به توافق است». 

وی افزود: «همه طرف ها باید درک کنند که توافق بالقوه برای ایران و آمریکا سود کمتری نسبت به توافق 2015 خواهد داشت، اما در شرایط فعلی، بازگشت به توافق و باز نگه داشتن پنجره دیپلماسی بهترین گزینه واقع بینانه است».

 

 جلسات متعدد درباره «تضمین عملیاتی»

به گفته منابع نزدیک به هیئت ایرانی، دریافت تضمین‌های کافی، یکی از موضوعات حائز اهمیت در جریان مذاکرات در وین بوده و تاکنون جلسات متعددی در این رابطه برگزار شده است. متونی نیز در این رابطه نگارش شده و بحث و بررسی در این مورد همچنان ادامه دارد.

از موضوعات مورد تأکید موضوع «تضمین ذاتی» (Inherent guarantee) یا تضمین عملیاتی است که در هر توافق احتمالی در وین وجود خواهد داشت.  به گفته کارشناسان، مهمترین و اثرگذارترین تضمین، داشتن توان پاسخگویی مناسب از طریق ایجاد و حفظ اهرم‌های لازم جهت هزینه‌زا کردن نقض عهد طرف مقابل است.

 

ایران: بدون دریافت تضمین کافی، توافق ممکن نیست

ایران تأکید دارد تنها در صورت وجود «تضمین‌های کافی» است که می‌توان در وین به توافق دست یافت.

منابع نزدیک به تیم مذاکره‌کننده ایران می‌گویند در طول دور هشتم، طرف‌های غربی بارها تلاش کرده‌اند با فضاسازی رسانه‌ای موضوع تضمین‌های درخواستی از سوی ایران را خواسته‌های غیرقابل تحقق معرفی کرده و این موضوع را به عنوان مانع اصلی حصول توافق در وین به تصویر بکشند.

به تازگی رسانه‌های غربی به نقل از مقام‌های آمریکایی اذعان کرده اند که دیگر امکان دستیابی به آنچه واشنگتن «زمان گریز ۱۲ ماهه» می‌خواند وجود ندارد و پیشرفت‌های ایران و پافشاری هیأت ایرانی بر حفظ دستاوردهای هسته‌ای، دستیابی به چنین زمان گریزی را ناممکن کرده است.

هرچند اساسا چنین محاسباتی فاقد مشروعیت و توجیه است، اما همین اعتراف نشانگر آن است که هر توافقی که در وین به دست آید، موجب تحکیم و تقویت تضمین ذاتی خواهد بود و چنین توافقی در قیاس با توافق سال ۲۰۱۵ در ابعاد مختلف، از جمله در موضوع هسته‌ای، حائز ویژگی‌های ارتقاء یافته‌ای است.

 

دوره آماده‌سازی و راستی‌آزمایی چندین هفته‌ای

گفتنی است یکی از موضوعاتی که به صورت جدی و مفصل در طول دور هشتم مذاکرات، خصوصا در جریان دیدارها با سه کشور اروپایی مورد بحث قرار گرفته است، موضوع راستی‌آزمایی اجرای تعهدات طرفین بوده است.

به گفته منابع، با وجود آنکه این ایده مورد پذیرش همه طرف‌ها قرار گرفته است، اما به دلیل نو و بی‌سابقه بودن چنین ایده‌ای، تبدیل آن به متن و فرآیند اجرایی، از جمله پیچیده‌ترین موضوعات مذاکراتی بوده است.

اختلاف در واشنگتن و تردید در هیأت آمریکایی

گفتنی است در روزهای گذشته موضع‌گیری‌ها و نامه‌نگاری‌های نمایندگان کنگره آمریکا علیه مذاکرات در وین افزایش یافته و حتی برخی سناتورهای دموکرات نیز به طرح انتقاد از توافق با ایران پرداخته‌اند. (خیز یاران ترامپ برای لغو توافق احتمالی با ایران)

به نوشته الجزیره، در حالی که منتقدان برجام در تهران پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در اوت 2021 سکوت کردند، منتقدان در واشنگتن همچنان از رویکرد "فشار حداکثری" دوران ریاست جمهوری ترامپ حمایت می کنند.

رویترز گزارش داده است که گروهی متشکل از 33 سناتور جمهوری‌خواه روز دوشنبه به جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده هشدار دادند که اگر دولت وی به کنگره اجازه ندهد شرایط هرگونه توافق هسته‌ای جدید با ایران را بررسی کند و به آن رای دهد، برای خنثی کردن اجرای آن تلاش خواهند کرد.

سناتورها به رهبری سناتور تد کروز، یکی از مخالفان دیرینه توافق هسته‌ای 2015، در نامه‌ای به بایدن گفتند که از "تمام گزینه‌ها و اهرم‌های موجود" استفاده خواهند کرد تا اطمینان حاصل کنند که دولت وی در هرگونه توافق جدید با ایران به قوانین ایالات متحده پایبند است.

کروز و دیگر سناتورهای ارشد جمهوری خواه به بایدن گفتند که اگر بایدن به تعهدات قانونی با هدف تضمین نظارت کنگره بر بازنگری ها یا تغییرات توافق هسته ای 2015 عمل نکند، اجرای هرگونه توافق جدید "به شدت، با مشکل مواجه خواهد شد.

منابع می‌گویند این ناهماهنگی‌ها و تغییرات در مواضع طرف آمریکایی همواره یکی از عوامل کندی گفت‌وگوها در وین بوده و این موضوع چه در سطح اعضای هیأت آمریکایی و چه در سطح هیأت حاکمه آمریکا، بر روند گفت‌وگوها تأثیر منفی داشته است. این ابراز مخالفت‌ها چه دارای اصالت باشد و چه بخشی از یک سناریوی مذاکراتی از سوی آمریکا باشد، در هر دو صورت چنین اقداماتی نه تنها به عقب‌نشینی هیأت ایرانی از مواضع خود منجر نخواهد شد، بلکه مذاکره‌کنندگان ایرانی را در پافشاری بر مسئله قابلیت اتکا توافق و موضوع تضمین‌ها مصمم‌تر می‌کند.

"تاکتیک مذاکره"

هفته گذشته، رابرت مالی، نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران تأیید کرد که توافق هسته ای بازسازی شده نمی‌تواند همان زمان گریز یک‌ساله برجام را بازسازی کند.

با این حال، مالی گفت: «هنوز برجام ارزش بازگشت به توافق را دارد، هنوز چیزهای زیادی وجود دارد که می توان نجات داد» و همچنین بار دیگر هشدار داد که تنها «هفته ها» برای حفظ برجام به دلیل پیشرفت های هسته ای ایران باقی مانده است.

باربارا اسلاوین، مدیر ابتکار آینده ایران در شورای آتلانتیک، درباره ادعاهای مکرر غرب مبنی بر اینکه زمان بسیار کمی باقی مانده است، گفت: «من فکر می کنم این یک تاکتیک مذاکره است».

او که از حامیان برجام است، به الجزیره گفت: «تا زمانی که ایران مایل به ارسال ذخایر اورانیوم اضافی و سانتریفیوژهای پیشرفته گلوله ماهانه باشد، برجام ارزشمند خواهد بود».

به گفته وی، هر چه مذاکرات طولانی تر شود، به منتقدان هر دو کشور زمان بیشتری می دهد تا مذاکرات را تضعیف کنند.

ایران گفته است که به هیچ "ضرب‌الأجل مصنوعی" پایبند نخواهد بود و چنین فشارهایی منجر به عبور مذاکره‌کنندگان از اصول و خطوط قرمز کشور نخواهد شد، اما برای دستیابی سریع به توافقی که منافع ملی‌ را تضمین کند، جدی است.

اختلاف بر سر تحریم‌ها و ضرورت انعطاف‌پذیری

درحالی که ایران خواستار لغو تمامی تحریم‌های اعمال شده در دوران ترامپ است و می‌گوید تحریم‌هایی که با برچسب [ادعایی] حقوق بشر و به دلیل [ناموجه] رفتار ایران در منطقه اعمال شده‌اند مانع بهره‌مندی ایران از مزایای برجام است.

منابع می‌گویند ممکن است آمریکا درباره بخشی از تحریم‌های غیرهسته‌ای تحت عنوان «قرص‌های سمی» انعطاف نشان دهد و ممکن است با لغو برخی از آن‌ها که در اواخر ریاست‌جمهوری ترامپ با هدف دشوار کردن بازگشت دولت بایدن به برجام طراحی و اعمال شده‌اند، موافقت کند.

روز دوشنبه، مقامات اروپایی خواستار "روحیه سازش" در مذاکرات آتی شدند.  جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در سخنانی در واشنگتن گفت: «پیشنهادی از سوی ایالات متحده وجود دارد، پیشنهاد متقابلی نیز وجود دارد. نمی دانم که یک هفته، دو هفته، سه هفته خواهد بود، اما مطمئناً ما در آخرین مراحل مذاکره هستیم».

آزادسازی ۱۰۰ میلیارد دلار ذخیره ارزی ایران

اسلاوین عضو ارشد شورای آتلانتیک می‌گوید نسبت به موفقیت مذاکرات وین "محتاطانه خوشبین" است، اما معتقد است که ایران باید نسبت به موضع آمریکا در مورد کاهش تحریم ها نرمش نشان دهد.

او گفت: «همه تحریم‌های دوران ترامپ برداشته نمی‌شوند، اما تحریم‌های «ناهمخوان» با برجام لغو خواهند شد و ایران به 100 میلیارد دلار ذخایر ارزی در خارج از کشور دسترسی پیدا می‌کند و همچنین می‌تواند آزادانه نفت را دوباره صادر کند».

اریک بروئر از سازمان ناظر منع گسترش تسلیحات هسته‌ای آمریکا (NTI) به خبرگزاری فرانسه  گفت: «ترکیبی از مسائلی که نیاز به حل دارند، از جمله دامنه رفع تحریم‌ها و اقداماتی که مربوط به تجهیزات هسته‌ای نصب شده توسط ایران است، وجود دارد».