انسداد جاده لاچین؛ جنگ دیگری در قره‌باغ کلید می‌خورد؟

به گزارش اکوایران، در هفته‌های اخیر اختلاف در قره‌باغ کوهستانی بار دیگر اوضاع را در این منطقه بحرانی کرده است. اعتراض اهالی آذربایجانی به فعالیت در یکی از معادن این منطقه به بهانه تبعات محیط زیستی آن، باعث مسدود شدن جاده لاچین شده است. در روزهای اخیر هم ارامنه این منطقه در اعتراض به انسداد این جاده تظاهرات به راه انداخته و علیه باکو شعار دادند؛ مسأله‌ای که از نگاه برخی تحلیلگران، می‌تواند جرقه تشدید تنش‌ها محسوب شود. فارین پالیسی با انتشار یادداشتی این موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

انسداد جاده لاچین؛ در آستانه بحران انسانی بزرگ

از 12 دسامبر، معترضان آذربایجانی جاده‌های منتهی به کرویدور لاچین را مسدود و حرکت عادی مردم و کالاها را متوقف کرده‌اند. اعتراضات با شکایات از استخراج منابع طبیعی در مناطق تحت کنترل ارامنه آغاز و به یک نارضایتی ناسیونالیستی گسترده‌تر تبدیل شد که معترضان نقش صلح‌بانان روسی را به چالش کشیدند و خواستار کنترل مناطق بیشتری در قره‌باغ کوهستانی شدند.

بر اساس گزارش‌ها، مسدود شدن جاده باعث جلوگیری از ورود محموله‌های غذا، سوخت و تجهیزات پزشکی برای  120 هزار ارمنی شده است. وزارت امور خارجه آمریکا از آذربایجان خواسته تا راه را باز کند و در شورای امنیت سازمان ملل نیز بیانیه‌ای به همین منظور صادر کرد. سامانتا پاور، مدیر آژانس توسعه بین‌الملل ایالات متحده، هشدار داده که انسداد جاده‌ها می‌تواند «بحران انسانی بزرگی ایجاد کند». برای سه روز، گازرسانی به مناطق ارمنی‌نشین قطع شد و مردم در هوای زمستان بدون گرما باقی ماندند.

تغییر شرایط در قره‌باغ کوهستانی

قره‌باغ کوهستانی مشتمل بر ارمنی‌هایی است که از دهه 1980، زمانی که آذربایجان و ارمنستان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، به دنبال استقلال بودند. از سال 1991، این ارمنی‌ها جمهوری خودخوانده آرتساخ را با یک دولت منتخب و مجموعه‌ای از نهادهای عمومی تاسیس کرده اند. با این حال، قره باغ کوهستانی، به زور رسمی بخشی از آذربایجان است و دولت آن 30 سال تلاش کرده تا کنترل فدرال بر منطقه و ساکنان آن را مجدداً اعمال کند.

در سال 2020، وضعیت موجود به نفع آذربایجان تغییر کرد. جنگ 44 روزه، کنترل آذربایجان را بر بسیاری از مناطق مورد مناقشه برقرار کرد. با این حال، بخشی از قره باغ کوهستانی تحت حکومت ارمنی ها باقی ماند. نیروهای حافظ صلح روسی برای اطمینان از حفاظت از مناطق تحت کنترل ارامنه و همچنین عبور آزاد از کریدور لاچین - جاده ای که معترضان آذربایجانی اکنون آن را مسدود کرده اند - مستقر شدند.

فقدان داور مقتدر

از ماه فوریه و آغاز جنگ در اوکراین، روسیه ضعیف شده و ظرفیت هایش کاهش یافته است. بدون یک میانجی مقتدر، باکو به طور فزاینده ای برای حل مسائل خود به سمت استفاده از زور حرکت کرده است، آن هم در حالی که همان مسائل روی میز مذاکره است.

دو مسیر موازی صلح - یکی از سوی اتحادیه اروپا و دیگری به میزبانی مسکو - با هدف کاهش تنش و حل و فصل مسائل مورد مناقشه -از جمله وضعیت قره باغ کوهستانی- موجود است. اما قدرت نظامی برتر آذربایجان و ثروت حاصل از منابع طبیعی این کشور را قادر ساخته که منافعش را در زمین به پیش ببرد. در 12 سپتامبر، دو هفته پس از گفتگوهای صلح بین الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان در بروکسل، حمله به خاک ارمنستان آغاز شد.

دشواری‌های صلح در قره‌باغ کوهستانی

به گفته الدار ممدوف، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در بروکسل: «صلحی که باکو آن را تصور می کند، صلحی است که کاملاً بر اساس شرایط خودش برقرار است. علی اف در تلاش برای اعمال فشار بر طرف ارمنی برای ادغام مجدد منطقه قره باغ در آذربایجان است».

ارامنه قره باغ ادغام کامل در آذربایجان بدون تضمین امنیتی را مقدمه ای برای پاکسازی قومی می دانند؛ چه از طریق خشونت مستقیم یا فشار شدید برای ترک خانه هایشان. آذربایجان متعهد شده که با ارامنه قره باغ برابر با شهروندان خود رفتار کند، که البته با توجه به سوابق ضعیف باکو در زمینه حقوق بشر، تضمین کمی برای آن وجود دارد. علاوه بر این، مجموعه ای از حوادث هولناک توسط سربازان آذربایجانی -از اعدام اسرای جنگی ارمنی گرفته تا خشونت جنسی علیه سربازان زن و مثله کردن و سر بریدن غیرنظامیان ارمنی- ترس آنها را تشدید کرده است.

به گفته زائور شیریف از گروه بین المللی بحران: «سرنوشت ارامنه قره باغ یک موضوع اصلی برای پایان دادن به خصومت بین دو کشور است. هیچ کس بهترین راه را ارائه نکرده است«.

اوایل سال جاری، میراث فرهنگی ارامنه در قره باغ توسط یک کمیته دولتی در باکو از بین برده شد که بازتابی از تخریب دسته جمعی آثار فرهنگی ارامنه در منطقه نخجوان آذربایجان است. همه اینها اعتماد به نفس را نسبت به ارامنه در جامعه آذربایجان تضعیف کرده است.

در انتظار تشدید تنش‌ها

در این فضای مسموم، خطرات تشدید تنش نه تنها واضح است، بلکه تاکتیک‌های آن هم واضح هستند. آذربایجان تهدید کرده که در صورت برآورده نشدن خواسته هایش در مورد قره باغ کوهستانی، یک جنگ جدید و گسترده به راه خواهد انداخت. این مطالبات از زمان جنگ 2020 تشدید شده، زیرا اهرم آذربایجان بیشتر شده است. به طور عمده، آنها بر ادغام کامل قلمرو قره باغ بدون وضعیت حفاظت شده برای ارامنه متمرکز هستند.

جنجال برانگیزتر از همه، علی اف تهدید کرده که با زور نواری از ارمنستان مرکزی را به عنوان یک کریدور فراسرزمینی که آذربایجان را به منطقه آذربایجانی نخجوان و همچنین به ترکیه متصل می کند، خواهد گرفت. در این شرایط، بخش ارمنی احتمالاً توسط روسیه اداره می شود و به مسکو جایگاهی دائمی در سرتاسر ارمنستان می دهد و احتمال شعله ور شدن بحران امنیتی در طول مسیر را ایجاد می کند. همچنین می‌تواند ایروان، پایتخت ارمنستان را از مناطق جنوبی ارمنستان قطع کند و ویرانی اقتصادی، اداری و بشردوستانه ایجاد کند.

بی‌ثباتی در قفقاز جنوبی

شرایط ثبات در قفقاز جنوبی به هم ریخته و اگر آنها به حال خود رها شوند، ثبات پیوسته رو به کاهش خواهد بود. قدرت های مسئول باید پویایی را به گونه ای تنظیم کنند که صلح و رفاه را برای همه تضمین کند، بدون اینکه کشوری بخواهد سهمش را از همسایه اش بخواهد. ممکن است چشم انداز روسیه برای منطقه، درگیری های مداوم بین ارمنستان و آذربایجان باشد، آن هم صرفاً برای توجیه حضور صلح بانان این کشور و دادن جایگاه دائمی تر به آن در منطقه ای که ارمنستان، ایران و آذربایجان به هم پیوند می خورند. اما جدا از آن جنبه استراتژیک برای مسکو، درگیری دائمی بین ارمنستان و آذربایجان تقریباً برای همه بد است. این مسئله رفتار تهاجمی از طرف قوی تر را تشویق می کند، منجر به از دست دادن جان هر دو طرف می شود و توانایی مذاکره برای یک راه حل پایدار را از بین می برد.

به عقیده ممدوف: «شما باید میانجی داشته باشید که بتواند یک کشور را وادار یا تشویق کند تا قدمی به جلو بردارد. هیچ راه دیگری برای انجام این کار وجود ندارد. بدون یک میانجی مقتدر، نتیجه یک «درگیری بی پایان در قفقاز» خواهد بود. اکنون  ملاحظاتی از سوی علی اف وجود دارد که از جنگ تمام عیار دور می شود، اما این امر مسلم نیست. اگر جامعه غربی، آمریکا و اتحادیه اروپا، پیام بسیار روشنی بفرستند که آذربایجان بهای دیپلماتیک و اقتصادی را خواهد پرداخت، مانع برای او خواهد شد«. برای دستیابی به یک توافق صلح جامع در قفقاز جنوبی، قدرت های مسئول باید تلاش کنند تا کشورها را در مسیری صلح آمیز قرار دهند.