بازنده اصلی جنگ غزه کیست؟

به گزارش اکوایران، پس از اولین گفتگوی تلفنی ولادیمیر پوتین با بنیامین نتانیاهو در چند هفته اخیر، این دو رهبر خود را در یک پویایی غیرعادی دیدند که نه به عنوان دو شریک، بلکه در پس‌زمینه تنش‌های تاریخی به رقیب تبدیل شده‌اند.

به نوشته گاردین، علی‌رغم اینکه نتانیاهو در تبلیغات انتخاباتی خود در اسرائیل از بیلبوردهایی استفاده می‌کرد که خود را در کنار پوتین نشان می‌داد، وقایع ۷ اکتبر و موضع روسیه در حمایت از فلسطین، شکافی بزرگ در روابط آن‌ها ایجاد کرد.

نیکولای کوژانوف، دیپلمات سابق روسیه در تهران و دانشیار دانشگاه قطر می‌گوید: «روابط روسیه و اسرائیل در پایین‌ترین سطح خود از زمان سقوط اتحاد جماهیر شوروی قرار دارد».

دکتر ورا میشلین شاپیر، عضو کینگز کالج لندن و یکی از مقامات سابق شورای امنیت داخلی اسرائیل که در سیاست خارجی روسیه تخصص دارد، گفت: «گزارش‌های ضدونقیض منتشرشده توسط اسرائیل و روسیه پس از تماس ۱۰ دسامبر، نشانه‌ای از تیرگی روابط آن‌ها بود».

نتانیاهو در بیانیه‌ای گفت که با پوتین صحبت کرده و با ابراز نارضایتی از «مواضع ضداسرائیلی» نمایندگان مسکو در سازمان ملل، «مخالفت شدید» خود با همکاری «خطرناک» روسیه با ایران را ابراز کرد.

در همین حال، بیانیه کرملین بر «وضعیت فاجعه‌بار انسانی در نوار غزه» تأکید داشت. پوتین گفت که پاسخ نظامی اسرائیل به حمله حماس نباید «به چنین پیامدهای وخیمی برای جمعیت غیرنظامی منجر شود».

میشلین شاپیر گفت: «این تماس یک گفتگوی رفت‌وبرگشتی نبود، بلکه دو رهبر تنها مواضع خود را مطرح کردند».

یک روز قبل از تماس آن‌ها، مسکو از قطعنامه سازمان ملل که خواستار آتش‌بس فوری در نوار غزه می‌شد حمایت کرد و گفت که ایالات متحده «همدست قتل‌عام وحشیانه اسرائیل» است؛ اشاره‌ای نه چندان ظریف به ۲۱ هزار نفری که مقامات بهداشتی حماس می‌گویند که از زمان آغاز جنگ کشته شده‌اند.

کوژانوف گفت که پایان قرارداد پیچیده روسیه و اسرائیل نشان‌دهنده تغییر جهانی بزرگ‌تری بوده که از زمان آغاز جنگ اوکراین، در موضع کرملین در خاورمیانه خود را نشان داده است. او افزود: «روسیه به سرعت متوجه شد که روابطش با غرب برای مدتی طولانی آسیب دیده است».

کوژانوف استدلال کرد که پس از شروع جنگ، مسکو به دنبال راه‌هایی برای تقویت روابط اقتصادی و نظامی خود با کشورهای عربی و در عین حال، نزدیک‌تر شدن به ایران بود.

پوتین در سفری نادر و یک‌روزه که بر روابط گرم او با بازیگران کلیدی خاورمیانه تأکید داشت، در اوایل دسامبر از امارات متحده عربی و عربستان سعودی بازدید کرد و علی‌رغم تحت تعقیب بودن در غرب، با استقبال بزرگی گرمی روبرو شد.

ایزوستیا، یک روزنامه حامی کرملین پس از سفر پوتین پیروزمندانه نوشت: «سفر پوتین به خاورمیانه نشان از تبل تو خالی غرب درباره انزوای فدراسیون روسیه بود».

کوژانوف گفت که جنگ اسرائیل و حماس همچنین فرصت نادری برای مسکو فراهم کرد تا نیم‌کره جنوبی که نظام به اصطلاح «مبتنی بر قوانین» غرب را به نفاق در مورد مرگ فلسطینیان متهم کرده است، به سمت خود بکشاند. در این فرآیند، با وجود سابقه ویرانگر روسیه در نقض حقوق بشر در جنگ‌های چچن، سوریه و اخیراً اوکراین، کرملین مشتاق این بود که برتری اخلاقی خود را به رخ بکشد.

کوژانوف اذعان کرد: «روسیه پوتین بسیار عملگراست. مسکو احساس کرد که وقایع غزه نیم‌کره جنوبی را از غرب دور کرده و می‌تواند نگرش آن نسبت به مسکو را همدلانه‌تر کند».

برای دو دهه در زمان پوتین، روسیه و اسرائیل تعادل ظریفی را دنبال کردند. در حالی که این دو کشور اغلب خود را در دو طرف طیف ژئوپلیتیک می‌دیدند، اسرائیل به دنبال تماس با روسیه در سوریه بود و با توجه به روابط مسکو با ایران، مراقب بود که روسیه را دشمن خود نکند.

پوتین همچنین رضایت جمعیت کثیر یهودیان در مسکو را جلب کرده و اسرائیل را متحدی دید که با آن بتواند خاطره جنگ جهانی دوم را زنده نگه دارد؛ رویدادی تاریخی که رهبر روسیه تلاش کرده تا ریاست‌جمهوری خود را حول آن بنا کند.

میشلین شاپیر قائل است: «اما روابط آن‌ها هرگز یک اتحاد نبود، اما همیشه تفاهمی استراتژیک وجود داشت. هر دو کشور به یکدیگر نیاز داشتند».

اما حمله روسیه به اوکراین که پوتین را در بسیاری از مناطق غربی منفور کرد، اسرائیل را در تنگنا قرار داد.

پینچاس گلداشمیت، خاخام اعظم سابق در مسکو گفت که بسیاری از اسرائیلی‌ها توجیه روسیه در حمله به اوکراین را برنتابیدند. مسکو دولت اوکراین را با آلمان نازی مقایسه کرده تا بتواند حمله خود را توجیه کند.

در بهار ۲۰۲۲، زمانی که مقامات روسی اسرائیل را به حمایت از «رژیم نئونازی» کیف متهم کردند، این تنش‌ها برای اولین‌بار به افکار عمومی سرایت کرد. این دعوا پس از آن آغاز شد که سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه با تکرار تئوی توطئه‌ای یهودستیزانه، مدعی شد که آدولف هیتلر «خون یهودی داشت». اظهاراتی که اسرائیل آن را «نابخشودنی و ظالمانه» توصیف کرد.

میشلین شاپیر گفت: «در ۷ اکتبر، اسرائیل از خواب بیدار شد و روسیه را در جبهه مقابل دید. اما پایه‌های این انشعاب زمانی که پوتین به اوکراین حمله کرد، گذاشته شده بود».

الکساندر گابویف، مدیر مرکز اوراسیا و روسیه کارنگی گفت که منطقی است مسکو از محور مقاومت حمایت کند، زیرا این کار برای تلاش‌های جنگی این کشور در اوکراین بسیار مفید خواهد بود.

گابویف در مقاله اخیر خود نوشت: «به همین دلیل است که زمانی، واکنش خاموش کرملین به حملات ۷ اکتبر توسط حماس و متعاقباً انتقاد شدید از جنگ اسرائیل در غزه غیرقابل‌تصور بود؛ اما در سال ۲۰۲۳ اصلاً تعجب‌آور نیست».

با آشکارشدن حمله حماس، مقامات روسی و رسانه‌های تحت کنترل دولت به سرعت موضعی در حمایت از فلسطین اتخاذ کرده و اشتباهات نظامی و اطلاعاتی اسرائیل که شاهدی بر ضعف غرب تلقی می‌شد را در بوق‌وکرنا کردند.

لفاظی‌های دولتی که اغلب نشانه‌هایی از یهودستیزی داشت، تا حدی به یکی از عوامل حمله ضدیهودی به فرودگاهی در منطقه داغستان روسیه دیده شد.

جنگ اسرائیل و حماس با کمک به تغییر تمرکز غرب از جنگ اوکراین، یک پیروزی برای پوتین محسوب شد؛ چرا که آمریکا و اتحادیه اروپا برای پیشبرد و تصویب دو بسته کمکی حیاتی که برای بقای بلندمدت کیف حیاتی تلقی می‌شوند، با چالش روبرو شده‌اند.

یک دیپلمات ارشد اروپایی در مسکو گفت: «در حال حاضر، نفع روسیه در طولانی‌کردن جنگ خاورمیانه است». این دیپلمات ابراز نگرانی کرد که جنگ همه‌جانبه اسرائیل و حزب‌الله هر کمکی برای اوکراین را از مسیر خود خارج کند.

موضع سخت ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین در حمایت از اسرائیل و مقایسه حماس با روسیه باعث بیگانگی برخی کشورهای نیم‌کره جنوبی شد. به گفته منابع داخلی، این می‌تواند ماه‌ها تلاش دیپلماتیک غرب و اوکراین برای منزوی‌ساختن مسکو میان کشورهای نیم‌کره جنوبی را خنثی کند.

یک مقام بلندپایه اروپایی در کیف گفت: «برای زلنسکی خیلی آسان و سریع به نظر می‌رسید که کاملاً پشت اسرائیل درآید». این مقام با اشاره به کشورهایی مانند آفریقای جنوبی، برزیل، اندونزی و ترکیه افزود: «پس از پیشرفت دیپلماتیک پایدار، اکنون پیش‌برد اهداف برای اوکراین دشوارتر می‌تواند دشوارتر باشد».

میخائیلو پودولیاک، مشاور زلنسکی در مصاحبه‌ای در کیف اذعان داشت که «روابط سردی» با کشورهای غیرغربی وجود خواهد داشت؛ اما گفت وقتی اوکراین «توضیح دهد که چرا این اتفاق افتاده و نقش روسیه در آن را روشن کند، خواهیم توانست تمام گفتگوهایمان را احیا کنیم».

در حال حاضر، به نظر می‌رسد که اوکراین در ازای حمایت از اسرائیل چیز زیادی به دست نیاورده است. پیش از ۷ اکتبر، نتانیاهو رویکردی غیرمتعهد در قبال جنگ اوکراین اتخاذ کرده بود و از ارائه تسلیحات کشنده یا سیستم‌های دفاع هوایی درخواستی به کیف خودداری می‌کرد؛ رویکردی که بعید است با وجود جنگ غزه تغییر کند. نتانیاهو همچنین درخواست‌های مکرر زلنسکی برای سفر همبستگی به اسرائیل پس از حمله حماس را رد کرده است.

در مقابل، میشلین شاپیر گفت که جنگ حماس و اسرائیل به پوتین فرصت جدیدی برای تحمیل خود بر نظم جهانی داد.

این مقام سابق اسرائیلی تلاش‌های دیپلماتیک کنونی را با مداخله سال ۲۰۱۵ روسیه در سوریه مقایسه کرد که توانست یک سال پس از الحاق کریمه، مسکو را به میز بین‌المللی بازگرداند. او اذعان کرد: «روس‌ها در آن زمان توانستند از انزوا خارج شوند. خاورمیانه همیشه فرصت‌های جدیدی برای روسیه فراهم می‌کند».