فرار ایتالیایی از دام چینی؛ پوتین بازی پکن را بر هم زد؟

به گزارش اکوایران، در سال 2019، در جریان سفر رئیس جمهور چین شی جین پینگ به رم، ایتالیا زمانی که به عنوان اولین کشور گروه هفت (G7)، به ابتکار کمربند و جاده چین (BRI)-بزرگترین طرح زیرساختی جهانی تا کنون- پیوست، ایالات متحده و اروپا را شوکه کرد. به واسطه این ابتکار ، بانک‌ها و شرکت‌های چینی همه چیز را از نیروگاه ، راه آهن، بزرگراه و بنادر گرفته تا زیرساخت‌های مخابراتی، کابل‌های فیبر نوری و شهرهای هوشمند را در سراسر جهان تامین مالی کرده و می‌سازند. با یادداشت تفاهم پنج ساله‌ای با موعد تمدید در مارس 2024، به نظر می رسد ایتالیا آماده خروج از ابتکار کمربند و جاده است، که بازتابی از ناامیدی از وعده‌های محقق نشده این ابتکار و ارزیابی استراتژیک مجدد این کشور از چین است.

به نوشته اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا، درک اینکه چرا ابتکار کمربند چین ایتالیا را فریفت دشوار نیست. ایتالیا که در طول یک دهه از سه رکود اقتصادی رنج برده بود، به دنبال جذب سرمایه گذاری و گسترش دسترسی صادرات ایتالیا به بازار بزرگ چین بود. در آن زمان، بسیاری از ایتالیایی‌ها احساس می‌کردند که توسط اروپا رها شده‌اند، و همزمان دولت پوپولیستی آن نسبت به اتحادیه اروپا (EU) بدبین بود و کاملاً مایل بود که برای برآوردن نیازهای سرمایه‌گذاری خود به چین روی بیاورد. ایتالیا فرصتی دید تا از وزن سیاسی خود برای امضای ابتکار چین استفاده کند، به این امید که زودتر از دیگران توجه و سرمایه گذاری چین را جذب کند.

شی هم دلایل خاص خود را برای تحویل گرفتن ایتالیا داشت. این کشور به‌عنوان یک پایانه اصلی در امتداد جاده ابریشم باستانی عمل می‌کرد، و گنجاندن ایتالیا در ابتکار کمربند و جاده به شی کمک کرد تا ابتکار سیاست خارجی خود را به دوران طلایی شکوفایی و نفوذ چین پیوند دهد. همچنین ارتباطات پایداری بین دو کشور وجود دارد: ایتالیا بزرگترین جمعیت چینی در اروپا را در خود جای داده است، در حالی که دو کشور در زمینه تولید پارچه، کالاهای چرمی و غیره ارتباطات تجاری عمیقی دارند. از آنجایی که چین به دنبال افزایش نفوذ خود در اروپا، ایجاد شکاف در اتحادیه اروپا و ایجاد اختلاف بین واشنگتن و بروکسل است، ایتالیا به عنوان نقطه ضعیفی به نظر می‌آمد که شی می‌توانست روی آن فشار بیاورد.

با این حال، به زودی آشکار شد که ابتکار شی، امیدها و انتظارات ایتالیا را برآورده نخواهد کرد. تحت ابتکار کمربند و جاده ، ایتالیا ترتیبات سازمانی متعددی را با چین امضا کرد که همه چیز را از مالیات مضاعف گرفته تا به رسمیت شناختن برخی الزامات بهداشتی برای صادرات گوشت خوک و موافقت‌نامه‌های تجاری جزئی را شامل می‌شد. اما این ترتیبات نتوانست به طور اساسی مسیر روابط اقتصادی ایتالیا و چین را تغییر دهد. از زمان پیوستن ایتالیا به ابتکار کمربند و جاده ، صادرات این کشور به چین از 14.5 میلیارد یورو به 18.5 میلیارد یورو افزایش یافته است، در حالی که صادرات چین به ایتالیا رشد بسیار چشمگیری داشته است و از 33.5 میلیارد یورو به 50.9 میلیارد یورو رسیده است.

سرمایه گذاری چین در کشورهای اروپایی غیر عضو در ابتکار کمربند و جاده بسیار بیشتر از سرمایه گذاری‌های آن در ایتالیا بوده است، به طوری که سرمایه گذاری مستقیم خارجی چین در ایتالیا از 650 میلیون دلار در سال 2019 به تنها 33 میلیون دلار در سال 2021 کاهش یافته است. پایگاه داده دیگری گزارش می‌دهد که چین از سال 2005 تاکنون 24 میلیارد دلار در ایتالیا سرمایه گذاری کرده است، اما تنها 1.83 میلیارد دلار از آن پس از تصمیم ایتالیا برای پیوستن به ابتکار کمربند و جاده انجام شد. تجربه ایتالیا نشان داد که پیوستن یک کشور به BRI لزوماً موقعیت ویژه‌ای را در برابر چین به آن عطا نمی‌کند یا تجارت و سرمایه‌گذاری بیشتری را از سوی چین تضمین نمی‌کند که در غیاب BRI اتفاق نمی‌افتاد.

زمانی که مشخص شد ابتکار کمربند و جاده یک نوشداروی اقتصادی نخواهد بود، دولت ایتالیا شروع به ارزیابی مجدد کرد که آیا باید به عضویت خود ادامه دهد یا خیر. در سال گذشته، جورجیا ملونی، نخست وزیر ایتالیا، اشاره کرده بود که پیوستن به ابتکار کمربند و جاده یک «اشتباه بزرگی» بود که او قصد دارد آن را اصلاح کند. ملونی به فقدان مزایایی که پس از پیوستن به BRI نصیب ایتالیا شد، اشاره کرد و خاطرنشان کرد: «ایتالیا تنها عضو G7 است که تفاهم نامه الحاق به جاده ابریشم را امضا کرده است، اما قویترین روابط اقتصادی و جریان تجارت را در میان کشورهای اروپایی یا غربی با چین ندارد.

به طور بنیادی‌تر، خروج ایتالیا از BRI منعکس کننده همگرایی رو به رشد ترانس آتلانتیک در چالشی است که چین ایجاد می‌کند. کشورهای اروپایی به طور فزاینده ای چین را به عنوان یک حریف و نه به عنوان یک شریک یا رقیب می‌بینند، تا جایی که رئیس کمیسیون اروپا اورسولا فون در لاین اخیراً استدلال کرد که «هدف واضح حزب کمونیست چین تغییر سیستماتیک نظم بین المللی به گونه‌ای است که چین در مرکز آن باشد» و به BRI به عنوان مدرک اشاره کرد. حمایت پکن از روسیه در جنگش علیه اوکراین، باعث شده که بسیاری از دولت‌های اروپایی، از جمله ایتالیا، توهمات خود را درباره چین کنار بگذارند. کشورهای اروپای مرکزی و شرقی که به طور سنتی از طریق مکانیسم همکاری «1+17» به دنبال روابط نزدیکتر با چین بودند نیز از این تغییر پیروی کرده‌اند.

ملونی با انعکاس این تغییر در استراتژی خود در قبال چین، به عنوان کاندیدای انتخاباتی اظهار داشت: «هیچ اراده سیاسی از سوی من برای حمایت از گسترش چین به ایتالیا یا اروپا وجود ندارد». از زمان روی کار آمدن، او حامی سرسخت اوکراین بوده است، و ملونی و جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده در دیدار اخیرشان متعهد به «تقویت رایزنی‌های دوجانبه و چندجانبه در مورد فرصت‌ها و چالش‌های حاصل از جمهوری خلق چین» شدند و بر «ضرورت حیاتی حفظ صلح و ثبات در سراسر تنگه تایوان » تأکید کردند.

خروج ایتالیا ضربه دیگری به ابتکار کمربند و جاده وارد می‌کند، در حالی که کشورهای عضو با مشکلات بدهی دست و پنجه نرم می‌کنند، بانک‌های چینی به دنبال کاهش آسیب از وام‌های پرخطر هستند و چین با چالش‌های فزاینده اقتصادی داخلی دست و پنجه نرم می‌کند. کشورهای اروپایی به طور فزاینده‌ای بر روی «ریسک زدایی» از اقتصاد خود متمرکز شده اند و تمایلی به افزایش وابستگی اقتصادی خود به چین ندارند، و بعید است که هیچ اقتصاد بزرگی به زودی به ابتکار کمربند و جاده بپیوندد.

حمله پوتین به اوکراین و همسویی پکن با مسکو همچنین اهمیت ژئوپلیتیک را دوباره برجسته کرده و کشورهای اروپایی را نسبت به نیات پکن بدبین‌تر کرده است. برنامه‌ی ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای شرکت در مجمع بعدی کمربند و جاده پکن نیز ماهیت ژئوپلیتیکی ابتکار شی را روشن کرده است. بنابراین، دنده عقب گرفتن ایتالیا در مورد ابتکار کمربند و جاده را باید کمتر ناشی از ملاحظات اقتصادی و بیشتر ناشی از واقعیت‌های ژئوپلیتیک جدید پیش روی اروپا دانست.