چگونه بن سلمان عربستان را از کشوری وابسته به بازیگری بین‌المللی تبدیل کرد؟

به گزارش اکوایران، نزدیک به پنج سال پیش، محمد بن سلمان بسیار آسیب‌پذیر بود. قتل جمال خاشقجی این پادشاهی نفت‌خیز را در غرب به یک طردشده تبدیل کرد. تلاش ریاض برای سرپوش‌گذاشتن بر این ماجرا هیچ سودی نداشت. با اینکه هیچ‌چیزی بدتر از خود قتل نبود، اما ادعای سعودی‌ها بر اینکه هیچ اتفاق خبیثانه‌ای در کنسولگری اتفاق نیفتاده بود، پس از افشای صوتی قاتلین توسط پلیس ترکیه، به ضرر عربستان تمام شد.

به نوشته پیتر دِپِتریس در پایگاه نیوزویک، اما بن سلمان موفق شد از بزرگ‌ترین بحران زندگی حرفه‌ای خود نسبتاً بدون آسیب خارج شود، البته به جز چند لکه سیاه بر اعتبارش. او این کار را با تبدیل‌کردن کشورش به وجودی ضروری و مفید برای دنیا انجام داد. جو بایدن که چندی پیش قول داد که عربستان سعودی را به دلیل سابقه حقوق بشریش به یک کشور منفور تبدیل کند، اساساً فراموش کرده که حتی این سخنان را به زبان آورده است. روابط ایالات متحده و عربستان به روال سابق بازگشته است و همین هفته، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا برای ملاقات با بن سلمان به پادشاهی سفر کرد.

تغییر مسیر ریاض

حتی منتقدان بن سلمان باید موفقیت او را قبول کنند؛ او دست خود را به خوبی بازی کرد. شاهزاده این کار شگفت‌انگیز را تا حدی با درس‌گرفتن از اشتباهات خود، تنوع بخشیدن به روابط خارجی عربستان سعودی و از بین‌بردن تدریجی رقابت‌های منطقه‌ای که نزدیک بود از کنترل خارج شود، انجام داد. آشتی ریاض و تهران که با توافق وزرای خارجه ایران و عربستان برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک را می‌توان مهم‌ترین ابتکارات دیپلماتیک عربستان دانست. اما شاید عادی‌سازی ریاض با بشار اسد از آن نیز مهم‌تر بود. این مسئله مستقیماً سیاست دیرینه واشنگتن بر انزوای سیاسی و اقتصادی دمشق را به چالش کشید. در مورد سوریه، سعودی‌ها به‌رغم نگرانی‌هایی که دولت بایدن و کنگره دارند، بلوف واشنگتن را رو کرد. سعودی‌ها استدلال می‌کنند که کنارزدن اسد تنها نفوذ ایران را در این کشور عمیق‌تر کرده و جریان قاچاق مخدر به بازار عربستان را تسریع کرده است. ایالات متحده این استدلال را نمی‌پذیرد، اما به نظر می‌رسد سعودی‌ها نیز اهمیتی نمی‌دهند.

همچنین بن سلمان در حال تبدیل‌کردن (یا حداقل تلاش برای تبدیل) پادشاهی به یک وزنه سنگین دیپلماتیک است. این شامل مشارکت در دیپلماسی‌های فرامنطقه‌ای می‌شود. در ماه می، سعودی‌ها از ولودیمیر زلنسکی دعوت کردند تا در نشست اتحادیه عرب سخنرانی کرده و دیدگاه خود در مورد وضعیت جنگ را بیان کند. سه روز بعد، سعودی‌ها از ولادیمیر کولوکولتسف، وزیر کشور روسیه که توسط ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا تحریم شده است، دعوت کردند. سپتامبر گذشته، سعودی‌ها به تسهیل مبادله زندانیان بین کیف و مسکو کمک کرده و ظاهراً در تبادل بریتنی گرینر، ستاره بسکتبال زنان آمریکا از روسیه نیز نقش داشتند. در حالی که مبادله زندانیان را نمی‌توان معادل مذاکرات صلح دانست، سعودی‌ها هر کاری انجام داده‌اند تا در مذاکرات باقی مانده و روابط سازنده با همه طرف‌ها را حفظ کنند و به ایالات متحده نشان دهند که هنوز هم یک بازیگر ارزشمند هستند.

روزهایی که آمریکا می‌توانست روی عربستان به عنوان چشم و گوش خود در منطقه حساب کند، به پایان رسیده است. در حالی که همیشه مشکلاتی در روابط ایالات متحده و عربستان وجود داشته است، اما مقامات سعودی نیز درک می‌کردند که واشنگتن شریکی غیرقابل‌جایگزین است. عبدالله بن عبدالعزیز، سَلَف و برادر ناتنی پادشاه فعلی مطمئناً در مسائلی مانند درگیری اسرائیل و فلسطین و ایران با ایالات متحده مشکلاتی داشت (حتی اسناد دیپلماتیک ایالات متحده نشان می‌دهد که ملک عبدالله در سال ۲۰۰۸ از آمریکا خواسته بود که به برنامه هسته‌ای ایران حمله کند)، اما همچنین احترام متقابلی وجود داشت که باعث می‌شد برخی مشکلات موجود نادیده گرفته شود.

سرشاخ‌شدن با آمریکا

اما در مورد رهبری کنونی سعودی که استقلال خود را ارزشمند می‌داند، از عرض‌اندام نمی‌ترسد و معتقد نیست که مدیون ایالات متحده است، این مسئله دیگر صادق نیست. در حالی که ممکن است خاندان سلطنتی قبلی اهل کرنش بوده باشند، بن سلمان احترام را نشانه ضعف می‌داند. دیگر دوران لطف‌کردن تمام شده است. در صورتی که واشنگتن از عربستان کمک بخواهد، سعودی‌ها از آن به عنوان اهرم فشاری برای امتیازگیری از آمریکا استفاده خواهند کرد.

فشار دولت بایدن برای توافق عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل نیز از همین قبیل است. مقامات ارشد امنیت ملی ایالات متحده نه تنها چنین توافقی را یک دستاورد دیپلماتیک مهم، بلکه یک پیروزی بزرگ در سیاست خارجی می‌دانند که بایدن می‌تواند از آن در کمپین انتخاباتی سال ۲۰۲۴ خود استفاده کند. به گفته جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی، «عادی‌سازی کامل اسرائیل و عربستان، رسماً یک منفعت امنیت ملی ایالات متحده است». کاخ سفید در نظر دارد طی شش تا هفت ماه آینده به توافقی بین اسرائیلی‌ها و سعودی‌ها دست یابد.

بن‌سلمان نیز به این حرکت ابراز علاقه کرده است. سعودی‌ها از قبل، اقدامات اولیه برای عادی‌سازی نهایی را انجام داده‌اند. طبق برخی گزارش‌ها، بنیامین نتانیاهو در نوامبر ۲۰۲۰ با بن سلمان دیداری محرمانه داشت (سعودی‌ها برگزاری این ملاقات را تکذیب کردند). در ژوئیه ۲۰۲۲ نیز پادشاهی به هواپیماهای غیرنظامی اسرائیل اجازه عبور از حریم هوایی عربستان را داد. با این حال، سعودی‌ها همچنین می‌دانند که آمریکایی‌ها بیش از آن‌ها خواهان توافق عادی‌سازی هستند، بنابراین ریاض همکاری خود را مشروط به امتیازاتی از جانب ایالات متحده کرده است؛ مانند تضمین‌های امنیتی و حمایت از برنامه بومی غنی‌سازی اورانیوم.

از نظر واشنگتن، این‌ها نگران‌کننده است. شاید حق داشته باشند، اما این واقعیت جدیدی است که ایالات متحده باید به آن عادت کند.