​بازار سرمایه در کشور ما دیگر آن‌قدر بزرگ شده است که در قبال سیاست‌های اتخاذی سیاست گذاران عرض‌اندام کند، خودی نشان دهد، و نشان دهد که این سیاست نادرست و آن دیگر سیاست درست است. برای دولت‌ها در ایران، این بازار نقشی مشابه تشکیلات بین المللی فیفا را بازی می‌کند که دولت ها را ناچار می کند مقررات بین‌المللی مشخصی را دنبال کنند. مثلاً نمی‌شود برای فوتبال هر مدیر دوست و آشنایی را بی ضابطه انتخاب کرد، یا دلبخواهی و هرگونه که دل خواست لیگ‌ها را برگزار کرد، و یا کلاً از خیر برگزاری لیگ زنان گذشت. در بازار سرمایه نیز نمی‌توان به دلخواه عمل کرد. چند مثال بزنیم.

به محض این‌که بحثِ ارقام بزرگ عرضه اوراق دولتی در بودجه می‌آید، واکنش بازار سرمایه آن است که این به معنای تنگنای اعتباری بیشتر برای شرکت‌های بورسی است، و جا برای وام گیری این شرکت ها تنگ می شود، و متأثر از آن، سود شرکت‌ها کاهش می‌یابد. با این پیش‌بینی در بازار، شاخص بلافاصله عکس‌العمل نشان می‌دهد. یا به محض این‌که در شرکت بورسی بزرگی مدیری ناآشنا و نامناسب برای بازار انتخاب می‌شود، به یک‌باره عکس‌العمل و بازتاب‌های گسترده بازار در مقابلِ آن انتخاب قرار می‌گیرد. این انتخاب بلافاصله روی قیمت سهام تأثیر می‌گذارد، و سیاست‌گذار درمی‌یابد که انتصاب درستی انجام نداده است. مثال دیگر به تصمیمات قوة مجریه و مقننه در بررسی بودجه کل کشور برمی‌گردد.

کسری بودجه تأثیر عمده‌ای بر نرخ تورم دارد، و این اتفاق در بازار پول به عکس‌العمل عمده ای نمی‌انجامد و کار مردم به اعتراض، شکایت و تحصن نمی کشد، اما بلافاصله در بازار سرمایه، هزاران نفر به تحلیل آثار کسری بودجه روی قیمت‌ها و شاخص سهام می‌پردازند. این صداهای بلند جلوی حداقل برخی از تصمیمات سیاست‌گذار را سد می‌کند. سیاست گذار نگران از عکس العمل بازار، با تأمل بیشتری تصمیمات خود را اخذ می کند.

بازار سرمایه به سیاست‌گذار پیام می‌دهد که حداقل در این عرصه، کارِ کارشناسی مورد نیاز و ملاک است، و موضوع با مدیریت در سایر بخش‌های اقتصادی و سیاسی فرق دارد. این بدین معنا نیست که انتخاب‌های غلط در آن عرصه‌ها نتایج بسیار زیان‌بخشی برای کشور به همراه ندارد، بلکه بدآن معناست که اشتباهات سیاست‌گذار در عرصة مرتبط با بازار سرمایه، صدای بازار را درمی‌آورد، و جایی هست که تصمیمات غلط را فریاد بزند. این صداها مایه نگرانی سیاست‌گذار است، و می‌تواند موقعیت شغلی سیاست‌گذار را با خطر همراه کند، و از این‌رو بی‌شک تصمیمات در انتصاب مقامات بر بازارهای سرمایه و در تصمیمات مؤثر بر قیمت ها و هزینه ها در این بازار تا حدودی با متانت و با وسواس بیشتری اتخاذ می‌شود.

برای دولت‌ها این محدودیت ها و عدم انعطاف های به ظاهر کمتر در تصمیم گیری، بی‌شک نعمت است. اشتباهات در سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیریِ در سایر بخش‌ها در کشور ما شاخص های چندان روشنی ندارد که ناقوسی را به صدا درآورد. در بازار سرمایه، اما وجود چنین شیپورچی ها و سوت‌زن‌هایی معمول و مرسوم است. سیاست‌گذار نباید از این بازتاب‌های پرسروصدا و شفاف‌سازی‌ها که جلوی اشتباهات بیشترش را می‌گیرد، نگران شود، بلکه برعکس باید از آنها به‌شدت استقبال کند. این سروصداها در میان مدت به ارزیابی بهتر از عملکرد سیاست‌گذار نیز می‌انجامد؛ بنابراین، قبول صدمات و سختی‌‌های شفاف‌سازی به دست آوردهای آن می‌ارزد.

مثالی ساده وضعیت صندوق‌های بازنشستگی دولتی و شبه‌دولتی در کشور ما است. طبق محاسبات بیمه‌سنجی، عمده این صندوق‌ها امروز کسری‌های قابل‌ملاحظه‌ای دارند؛ کسری هایی که هم حاصل تحولات جمعیتی است، و هم به تعیین تکلیف کردن های  سیاست گذار برمی گردد، و از همه مهم تر به مدیریت ضعیف دارایی های این صندوق ها مربوط است. برای یک لحظه تصور کنیم که در چهل سال گذشته، مثلاً در هر ماه، ارزش روز دارایی های صندوق تأمین اجتماعی اعلام می‌شد و ذی‌نفعان صندوق از تحولات ارزش‌ دارایی های صندوق آگاه می‌شدند. چنین حدی از شفاف‌سازیِ صندوق های بازنشستگی در بسیاری از کشورها رواج دارد و در کشوری چون شیلی، این گزارشدهی حتی هر روز انجام می‌شده است.

در صورت وجود چنین سطحی از شفاف‌سازی، چقدر از انتصابات بی‌دقت دولتی کاسته می‌شد؟ چقدر گزینش‌های مدیریتی بهتری صورت می‌گرفت؟ چقدر قانون‌گذاران در تعیین‌تکلیف برای صندوق‌ها دقیق‌تر عمل می‌کردند؟ چقدر امر و نهی و تعیین تکلیف کردن دولت و قوة مقننه برای صندوق‌ها کاهش می‌یافت؟ و چقدر قوة قضائیه برای قضاوت در این عرصه مجهزتر و بادانش‌تر عمل می‌کرد؟

54 سالگی بورس بر همه سرمایه گذاران بازار سرمایه مبارک باشد. آری بازار سرمایه ایران مشکلات و گرفتاری‌های بسیار دارد؛ و قبول داریم که نقاط ابهام و ضعف بسیار دارد؛ اما حتی همین جثه رنجور و نحیف بازار سرمایه هم در این شرایط دشوار اقتصاد ایران کماکان غنیمت است.

منبع: ماهنامه بازار و سرمایه