به گزارش اکوایران، یک منبع بلندپایه ایرانی که خواسته نامش فاش نشود، به امواج‌مدیا گفته که بیانیه مشترک آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان انرژی اتمی ایران «به نفع آژانس» است. با این حال، این منبع تاکید کرده که این بیانیه احتمالاً منجر به «رویکردهای نرم‌تر در نشست آتی شورای حکام شده و برای ایران مثبت خواهد بود».

پیشرفتی قابل توجه

نکته مهم این است که پیشرفت ظاهری انجام شده از طریق توافق در تهران می‌تواند با توجه به مجموعه‌ بازیگران حاضر، قابل توجه‌تر از حد انتظار باشد. منبع ارشد مذکور در گفت‌وگو با امواج‌مدیا تاکید کرده : «به جای تیم مذاکره کننده هسته ای ایران، این بار تیم رئیس جمهور درگیر بود».

اظهارات به ظاهر ضدونقیض

گروسی در 4 مارس سفر دو روزه خود به ایران را به پایان رساند و طی آن با ابراهیم رئیسی، حسین امیرعبداللهیان و محمد اسلامی دیدار کرد. گروسی پس از بازگشت به وین به خبرنگاران گفت که ایران با بازگرداندن فعالیت‌های نظارتی کلیدی موافقت کرده که ظاهراً به دوربین‌هایی اشاره می‌کند که در ژوئن 2022 از چندین سایت هسته‌ای ایران جمع‌آوری شدند.

مدیر کل دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل افزود تهران هم‌چنین با «افزایش 50 درصدی بازرسی‌ها» در تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم فردو موافقت کرده است. گروسی گفت که تضمین‌های ایران در حد «کلمه» نیست، بلکه وعده‌های «بسیار ملموس» است که در مذاکرات فنی آتی به تفصیل بیان می‌شود.

با این حال، تنها چند ساعت پس از کنفرانس مطبوعاتی گروسی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران تحولات جاری را به طور متفاوتی توصیف کرد. بهروز کمالوندی با بیان این‌که در سفر گروسی «هیچ مذاکره و توافقی درباره نصب دوربین» صورت نگرفته است. این مقام ایرانی افزود که تعداد بازرسی ها در تاسیسات فردو از هشت مورد به 11 مورد افزایش یافته که کم‌تر از «50 درصد افزایش» است. کمالوندی هم‌چنین گفت آژانس درخواست دسترسی بیشتر به سه سایت مورد مناقشه نکرده است.

واکنش در اردوگاه محافظه‌کاران

پس از بازگشت گروسی به وین، سازمان انرژی اتمی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیانیه‌ای مشترک صادر کردند که در آن ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر به آژانس برای رسیدگی به مسائل پادمانی باقی‌مانده اعلام کرد. ایران گفته که «به صورت داوطلبانه» به آژانس اجازه می دهد تا «فعالیت‌های راستی‌آزمایی و نظارتی مناسب بیشتری را اجرا کند». بر اساس این بیانیه مشترک، در مذاکرات فنی «که به زودی در تهران انجام خواهد شد»، درباره نحوه انجام این مذاکرات توافق خواهد شد.

به نظر می‌رسد که هم اظهارات گروسی و هم بیانیه مشترک برخی حساسیت‌ها را در میان محافظه‌کاران ایرانی برانگیخته است. روزنامه‌های رادیکال کیهان و جوان که مدت‌هاست با تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای 2015 مخالف بودند، در 5 مارس گروسی را به «جاسوسی برای اسرائیل» متهم کردند. نور نیوز، رسانه نزدیک به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی نیز تفسیر اظهارات گروسی را رد و تاکید کرد که تفاهمات به دست آمده در ایران در راستای  قانون پرحرف‌وحدیث مصوب مجلس در دسامبر 2020 است. این قانون دولت ایران را موظف می‌کرد تا از پایبندی به محدودیت‌های توافق هسته‌ای صرف‌نظر کند، مگر این‌که دولت جو بایدن به این توافق بازگردد.

اسلامی و کمالوندی روز 5 مارس برای توضیح درباره اظهارات گروسی به مجلس احضار شدند. هر دو مقام تاکید کردند که هر اقدامی بر اساس قانون دسامبر 2020 خواهد بود، نه بر اساس توافق هسته ای 2015. اسلامی در مصاحبه ای در همان روز گفت که نیروهای طرفدار اسرائیل «از سفر آقای گروسی [به ایران] عصبانی و ناراحت هستند و فشارها را بر او افزایش می دهند».

خشم بی‌بی از گروسی

از سوی دیگر، محکومیت تلویحی حملات به تاسیسات هسته‌ای ایران از سوی گروسی در جریان سفرش به تهران، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل را ناراحت کرده است. گروسی هنگامی که از وی خواسته شد درباره حوادثی که در سایت‌های هسته‌ای ایران رخ می‌دهد، توضیح دهد، گفت: «هر گونه حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای غیرقانونی است».

نتانیاهو در 5 مارس گفت گروسی «اظهارات ناشایست» را بیان کرده و غیرقانونی بودن حملات را زیر سئوال برد. قابل ذکر است که اسرائیل تاکنون به صورت رسمی مسئولیت حملات به دانشمندان و سایت‌های هسته‌ای در ایران را بر عهده نگرفته، اما تهدید به حملات هوایی کرده است. با این حال ناظران اسرائیل را در پشت پرده این حوادث قلمداد می‌کنند. اظهار خشم نتانیاهو در حالی رخ داد که اکثر خلبانان ذخیره در اعتراض به اصلاحات قضایی دولت اسرائیل از حضور در دوره آموزشی خودداری کردند.

گره‌گاه احیای برجام

گروسی آخرین بار در مارس 2022 از پایتخت ایران بازدید کرد. در آن زمان، دو طرف بر سر یک برنامه سه ماهه برای حل‌وفصل تحقیقات آژانس در مورد آثار اورانیوم یافت شده ادعایی در سه سایت قدیمی اما اعلام نشده به توافق رسیدند. با این حال، این تحقیقات هنوز به نتیجه نرسیده و به گره‌گاهی در مذاکرات برای احیای برجام تبدیل شده است. در ژوئن 2022، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ایران را به عدم ارائه پاسخ‌های معتبر فنی متهم کرد.

در آخرین روز از آخرین سفر گروسی، اسلامی به خبرنگاران گفت که نقشه راه جدیدی برای رسیدگی به تحقیقات آژانس مورد توافق قرار خواهد گرفت.

سفر اخیر مدیرکل آژانس در پی گزارش‌هایی مبنی بر اینکه بازرسان اورانیوم غنی‌شده با خلوص 83.7 درصد را در یک سایت هسته‌ای ایران یافته‌اند، انجام شد. اسلامی در جریان کنفرانس مطبوعاتی خود در تهران اظهار داشت که این موضوع «حل شده» و گروسی به خبرنگاران در وین گفت «هیچ انباشت یا تولید» اورانیوم غنی شده 83.7 درصد صورت نگرفته است. ایران تاکید دارد که فقط اورانیوم با خلوص 60 درصد غنی‌سازی می‌کند.

سال گذشته، شورای حکام آژانس دو بار با صدور قطعنامه ایران را به بهانه عدم همکاری [ادعایی] این کشور با تحقیقات پادمانی آژانس مورد انتقاد قرار داد. در واکنش به اولین قطعنامه، ایران در ژوئن 2022 تجهیزات نظارتی -از جمله دوربین‌ها- را از چندین سایت هسته‌ای حذف کرد. پس از صدور دومین قطعنامه در نوامبر 2022، ایران غنی‌سازی در سایت هسته ای فردو را تا غنای 60 درصد افزایش داد.

پلن B ایرانی

مذاکرات برای احیای برجام ماه‌هاست که متوقف شده است. امیرعبداللهیان در 22 فوریه هشدار داد اگر دیپلماسی نتواند برجام را بازگرداند، ایران رویکرد جایگزین را در نظر خواهد گرفت -که او از آن به عنوان «پلن B» یاد کرد.

ایران تاکید کرده که چندین موضوع حل‌نشده باقی مانده‌اند که مهمترین آنها حل و فصل تحقیقات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.

شورای حکام و آینده برجام

بازدید گروسی در آستانه اولین جلسه فصلی شورای حکام در سال جاری میلادی انجام شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات متحده و تروئیکای اروپایی در مورد ارائه سومین قطعنامه محکومیت علیه ایران با هم اختلاف نظر دارند. با توجه به لحن خوش بینانه گروسی و محتوای بیانیه مشترک آژانس بین المللی انرژی اتمی و آژانس بین المللی انرژی اتمی، احتمالا شورای حکام علیه ایران قطعنامه صادر نخواهد کرد.

اگر مذاکرات فنی آتی در تهران منجر به پیشرفت در تحقیقات پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شود، یک مانع بزرگ در مذاکرات بر سر بازگرداندن برجام برداشته می‌شود. با این حال، پس از اعتراضات ایران در ماه‌های اخیر و خشم غرب از بابت همکاری فزاینده ایران و روسیه، به نظر می‌رسد دولت بایدن دیگر تمایلی به صرف سرمایه سیاسی لازم برای بازگرداندن برجام نداشته باشد.