ایران و ترکیه آماده برخورد در سوریه می شوند؟

به گزارش اکوایران، در هفته های اخیر ترکیه اعلام کرده که آماده انجام عملیات جدید نظامی گسترده در خاک سوریه برای تصرف مناطق تل رفعت و منبج و خارج کردن کنترل آنها از دست نیروهای کرد است. این در حالی است که ایران نسبت به این مسئله به تندی واکنش نشان داده است.

روسیه نیز علی رغم سکوت معنادار اولیه نسبت به این ماجرا در روز گذشته در مورد اجرای عملیات نظامی در خاک سوریه هشدار داد و نماینده روسیه در امور سوریه به دولت ترکیه اعلام کرد عملیات نظامی ترکیه به بی‌ثبات‌تر شدن اوضاع و افزایش تنش‌ها در سوریه دامن خواهد زد. در مقابل آنکارا ادعا می کند واشنگتن و مسکو به وعده خود مبنی بر دور نگه‌داشتن نیروهای کرد از نقاط مرزی عمل نکرده‌اند و حملات کردها در هفته‌های اخیر افزایش یافته است.

به همین بهانه فهیم تستکین، تحلیل گر امور منطقه ای با انتشار یادداشتی در پایگاه خبری-تحلیلی المانیتور با عنوان «ایران و ترکیه برای رویارویی در سوریه آماده می شوند» استدلال کرده این ماجرا می تواند زمینه ساز درگیری جدی تری میان دو قدرت منطقه ای شود.

عملیات مناقشه برانگیز ترکیه

به نظر می‌رسد که ترکیه و ایران که به دلیل مواجهه منافع منطقه‌ای خود از هم دور شده‌اند، به سمت رویارویی در سوریه پیش می‌روند. اخیرا تهران صراحتاً با طرح آنکارا برای یک عملیات نظامی جدید علیه مناطق تحت کنترل نیروهای کرد مخالفت کرده و نسبت به خطراتی که موقعیتش را در منطقه تهدید می‌کند، با تردید نگاه می کند.

ترکیه تاکنون نتوانسته چراغ سبز ایالات متحده را برای ادامه این طرح چراغ سبز دریافت کند، در حالی که روسیه نیز نسبت به این مسئله ناراضی است. در همین حال، نیروهای نزدیک به ایران به دو شهرک شیعه‌نشین در شمال غرب حلب، که فاصله چندانی با یک منطقه کلیدی مورد هدف آنکارا ندارد، اعزام شده اند تا به نوعی ترکیه را از انجام این حرکت بازدارند.

قرار بود در تاریخ 6 ژوئن، وزیر امور خارجه ایران، دو روز قبل از سفر حساس وزیر امور خارجه روسیه، به ترکیه سفر کند، اما به دلیل آنچه مطبوعات ایران به عنوان ناهماهنگی در  برنامه‌ریزی توصیف کردند، این ملاقات لغو شد. یک روزنامه نگار ایرانی که روابط ترکیه و ایران را از نزدیک دنبال می کند، به المانیتور گفته که تهران یک مقام اطلاعاتی نظامی را به آنکارا فرستاد تا اعتراضات خود را اعلام کند.

شکاف دستکم گرفته شده میان دو همسایه

مفهوم رقابت در تعریف روابط ترکیه و ایران تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. شکاف بین دو همسایه در میان مجموعه ای از مسائل مربوط به سوریه، عراق، لبنان و یمن، همراه با اصطکاک بر سر اشتراک آب های فرامرزی و جریان به ظاهر کنترل نشده پناهجویان افغان به ترکیه از ایران عمیق تر شده است.

دو طرف در بن بست تشکیل دولت در بغداد در کنار جناح های متضاد ایستاده اند و برای بسط نفوذ خود در موصل، کرکوک و سنجار به منازعه پرداخته اند. تهران برای کاهش نفوذ آنکارا به جلب نظر شیعیان ترکمن در این بخش عراق اقدام کرده است. این کشور همچنین تعقیب نیروهای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) را در خاک عراق محکوم کرده است. علاوه بر این، آنکارا به محور عبری-عربی در حال ظهور علیه ایران نزدیک‌تر شده و به عنوان بخشی از تلاش‌های عادی‌سازی با ریاض، به جلب رضایت سعودی‌ها در موضوع یمن اقدام کرده است.

در چنین فضایی بود که وزارت امور خارجه ایران به شدت از طرح مداخله ترکیه انتقاد کرده و هشدار داد که این طرح تنها به تشدید تنش ها و رنج انسانی در سوریه منجر می شود.

فضای رسانه ای پرتنش تهران و آنکارا

بر کسی پوشیده نیست که حضور نظامی ترکیه در سوریه -در نتیجه سه مداخله عمده از آگوست 2016- برای ایران نگران کننده تر از روسیه است. رسانه‌های ایرانی حضور ترکیه را «تهاجم» توصیف کرده و ارتش سوریه نیروهای متحد آنکارا را «تروریست‌های مورد حمایت ترکیه» معرفی کرده‌اند. آنها ترکیه را متهم کرده اند که در حال تغییرات جمعیتی به ضرر کردها هستند، فضای امنی را برای ترویستها پوشش و گسترش می دهد، به دنبال دستاوردهایی برای استفاده علیه دمشق در مذاکرات آتی و یا زمینه سازی برای الحاق خاک سوریه است.

در مقابل، رسانه های تحت کنترل دولت ترکیه از برچسب «تروریست» برای نیروهای شیعی نزدیک به ایران در سوریه و عراق استفاده کرده اند.

نبرد حیاتی در تل رفعت

تصرف «تل رفعت» توسط ترکیه، که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه آن را به همراه «منبج» به صراحت به عنوان هدف معرفی کرده، شهرک های شیعی «الزهرا» و «نوبل» و همچنین شهر «حلب» را به خطر می اندازد، از این رو اعتراضات شدید تهران را به همراه داشته است.

یوسف حمود، سخنگوی ارتش سوریه، در توضیح طرح مداخله ترکیه، به بلدی نیوز گفت که انتظار دارد ایران «هم از نظر سیاسی و هم از لحاظ نظامی مقاومت کند». او افزوده: «نیروهای دولتی سوریه و شبه نظامیان متحد در منطقه توسط مستشاران ایران حمایت می‌شوند و در این مسئله هم همین انتظار را داریم». حمود به طور جداگانه به رویترز گفته: «حکومت سوریه و حامیانش بسیج شده‌اند و [در حال ارسال] نیروهای کمکی برای نیروهای کرد هستند که آنکارا متعهد شده است که آنها را از تل رفعت بیرون کند«.

در همین حال، خبرگزاری دولتی ترکیه، آناتولی، مدعی شده که نیروهای سوری در 30 مه تلاش کردند موشک‌های گراد را در منطقه مستقر کنند، اما نیروهای روسی مانع از آنها شده اند. یک منبع کرد در گفتگو با المانیتور تایید کرد که روس ها به نیروهای کرد در مورد این اقدام هشدار داده اند.

ایران در سال 2018 موضع سخت مشابهی را علیه عملیات شاخه زیتون اتخاذ کرده بود که منجر به تصرف عفرین توسط ترکیه شد. در آن زمان نیروهای سوری برای کمک به کردها به عفرین اعزام شدند، اما کاروان آنها با حمله هوایی ترکیه در راه متوقف شد. در طول این مدت کردها با نیروهای نزدیک به ایران در منطقه حلب هماهنگ شده‌اند، حتی اگر آنها را تهدید اصلی در مورد خلاء قدرت در مناطقی در شرق فرات بدانند.

رویارویی مستقیم؟

آیا ایران می‌تواند در حال حاضر با خطر رویارویی با ترکیه از این هم فراتر برود؟ ترکیه به خوبی می داند که ایران در حمایت از دفاع از الزهرا و نوبل دفاع تلاش خواهد کرد، هرچند ایران تاکنون از رویارویی مستقیم با ترکیه در سوریه اجتناب کرده است -به جز مشارکت ایران در حمله 2020 به ادلب که منجر به بازپس گیری بزرگراه مهم ام5 توسط دمشق شد.

اگرچه آنکارا از الزهرا و نوبل به عنوان اهداف خود یاد نکرده، اگر ترکیه کنترل تل رفعت را در اختیار بگیرد، این دو در محدوده تیررس ترکیه قرار خواهند گرفت. این دو شهرک و تل رفعت به عنوان سدی برای محافظت از حلب دیده می شوند. تل رفعت در 27 کیلومتری شمال حلب قرار دارد، در حالی که نبل و زهرا هر دو کمتر از 20 کیلومتر از این شهر فاصله دارند. ایران نسبت به سناریویی مشابه محاصره سه ساله شهرهای شیعه نشین فوا و کفریا در ادلب توسط گروه حیات تحریر الشام محتاط است. در نهایت مردم محلی در سال 2018 در ازای آزادی 1500 مخالف دولت از زندان های سوریه خارج شدند.

الزهرا و نبل خود از سال 2013 تا 2016 در محاصره نیروهای شورشی، از جمله جبهه النصره، قرار  داشتند. در فوریه 2016، ترکیه با بسیج ارتش آزاد سوریه و حتی انتقال جنگجویان اسلامگرا از ادلب به شمال حلب از طریق خاک ترکیه، تلاش کرد تا از تصرف تل رفعت و اطراف آن توسط ارتش سوریه و نیروهای کرد جلوگیری کند. بازگشت نیروهای دولتی به منطقه نه تنها محاصره الزهرا و نوبل را شکست، بلکه مسیر مرز ترکیه را که نیروهای شورشیان در حلب را پشتیبانی می کرد، قطع کرد. در نهایت هم دولت کل شهر را پس گرفت.

اهدافی فراتر از تضعیف موقعیت کردها

امروز، کنترل کردها و دولت در تل رفعت و اطراف آن مانع از عبور شورشیان در ادلب به منطقه سپر فرات و دسترسی ترکیه به حلب می شود. اهمیت این منطقه این شبهه را ایجاد می کند که اهداف آنکارا ممکن است فراتر از تضعیف کردها باشد. به گفته منابع مختلف، گروه‌های مختلف نزدیک به ایران در الزهرا و نبل حضور دارند و در این منطقه هماهنگ می شوند.

خبرگزاری مهر ایران خاطرنشان می کند که برخی از شورشیان سوری طرح مداخله ترکیه را راهی برای پیشروی به سمت حلب می دانند و هشدار می دهد که نزدیکی تل رفعت به الزهرا و نوبل می تواند «محور مقاومت» را تحریک و «کار را برای اردوغان دشوارتر کند».

ترکیه سه دلیل در توجیه هدف قرار دادن تل رفعت ارائه می کند. اول، نیروهای کرد از این منطقه برای حمله به عفرین تحت کنترل ترکیه و کانون سپر فرات استفاده می کند. آنکارا همچنین ادعا می کند که 250,000 نفر که در سال 2016 از تل رفعت گریخته اند، می خواهند برگردند – در شرایطی که جمعیت محلی قبل از سال 2016 حدود 80,000 نفر بود. سوم، تل رفعت 60 درصد از آب آشامیدنی منطقه را تامین می کند.