شریک استراتژیک آمریکا در نقش میانجی مذاکرات وین

به گزارش اکوایران، طی هفته جاری امیر قطر با سفر به واشنگتن، مبدل به اولین حاکم در کشورهای حاشیه خلیج فارس شد که در دوره جو بایدن وارد کاخ سفید می‌شود. طی این سفر، بایدن قطر را یک «دوست خوب» و «شریک قابل اعتماد و توانمند» معرفی کرد و در اقدامی کم‌سابقه وعده داد به زودی این کشور را به عنوان متحد اصلی غیرعضو در پیمان ناتو معرفی خواهد کرد. چنین تصمیمی، موقعیت کم‌سابقه‌ای را نصیب این کشور کوچک حاشیه خلیج فارس خواهد کرد.

با این حال، سفر امیر قطر به واشنگتن هم‌زمان با مذاکرات وین این پرسش را هم به میان آورده که آیا میان این دو ماجرا ارتباطی وجود دارد؟ الیزابت هاگدورن، تحلیل‌گر مسائل منطقه‌ای، با انتشار یادداشتی برای پایگاه تحلیلی المانیتور با عنوان «همزمان با دیدار امیر قطر با بایدن، ایران در دستور کار قرار گرفت» به نقش قطر به عنوان میانجی تازه میان ایران و قطر پرداخته است.

اولین دیدار از کاخِ سفید بایدن

جو بایدن، رئیس جمهور قطر روز دوشنبه با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار کرد. این دیدار هم زمان با گزارش‌هایی انجام شد که ادعا می‌کردند ایران از این کشور خلیج فارس برای تبادل احتمالی زندانیان با ایالات متحده درخواست همکاری کرده است.

امیر حاکم قطر اولین رهبر کشورهای حاشیه خلیج فارس است که از زمان روی کار آمدن بایدن در سال گذشته به کاخ سفید سفر می کند. به گفته مقامات ارشد دولت قطر، او روز دوشنبه با مقامات ارشد ایالات متحده برای گفتگوهایی درباره امنیت انرژی در اروپا، حمایت از افغانستان و توافق هسته‌ای ایران دیدار کرد.

چهار شهروند ایرانی-آمریکایی با اتهامات امنیتی در زندان‌های ایران به سر می‌برند. واشنگتن و تهران، به موازات مذاکرات هسته‌ای در وین، درباره این زندانیان گفت‌وگوهای غیرمستقیمی انجام داده‌اند. هفته گذشته هم رابرت مالی، نماینده ویژه دولت آمریکا در امور ایران، اعلام کرد که بدون آزادی این افراد بعید است توافق هسته‌ای احیا شود.

اولویت اصلی

قطر در تلاش است تا به طور هم‌زمان روابط خود را با ایالات متحده و ایران حفظ کند. سفر امیر قطر به واشنگتن چند روز پس از دیدار محمد بن عبدالرحمن آل ثانی وزیر امور خارجه قطر با ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران و حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در تهران انجام شد. رویترز ادعا کرده امیرعبداللهیان در یک نشست جداگانه در 11 ژانویه در دوحه از قطر خواسته تا در مسئله زندانیان با این کشور همکاری کند.

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه روز دوشنبه از اظهار نظر درباره نقش احتمالی قطر خودداری کرد، اما گفت که آزادی افراد بازداشت شده هم‌چنان «اولویت اصلی» است. یک مقام ارشد وزارت خارجه آمریکا  هم روز دوشنبه در تماسی به خبرنگاران گفت: «تصور احیای توافق برجام، بدون آزادی زندانیان، بسیار سخت است».

انتظار خلیج از دولت بایدن

این مسئله چرا مهم است؟ برخی کشور‌های حاشیه خلیج فارس از دولت بایدن خواسته‌اند که پیش از احیای توافقی که دونالد ترامپ در سال 2018 از آن خارج شد، ابتدا با آن‌ها مشورت کند. آن‌ها خواهان توافقی «طولانی‌تر و قوی‌تر» هستند که برخی از نگرانی‌های کشورهای خلیج فارس از جمله برنامه موشکی بالستیک و فعالیت های منطقه‌ای ایران را پوشش دهد.

به گفته آنل شلین، پژوهشگر برنامه خاورمیانه در مؤسسه کوئینسی برای حکم‌رانی مسئولانه: «در شرایطی کنونی برای دولت بایدن بسیار مهم است که به طور آشکار و علنی با یک شریک امنیتی خلیج فارس تعامل داشته باشد». با این حال او معتقدست «ممکن است قدرت‌های دیگر خلیج فارس در ریاض و ابوظبی به این مسئله که که دوحه در ارتباط با کاخ سفید است اعتنای چندانی کنند و نگرانی‌های خود را از جمله در مورد موشک‌های بالستیک ایران هم‌چنان تکرار خواهند کرد«.

میانجی‌گر همیشگی

باید به خاطر داشت که پیش از این عمان به عنوان بازی‌گری به لحاظ تاریخی بی‌طرف، سعی داشته نقش هماهنگ‌کننده رایزنی‌های تهران و واشنگتن را به عهده داشته باشد. آن‌ها تسهیل‌گر مذاکرات برای توافق هسته‌ای 2015 و آزادی پنج زندانی آمریکایی بودند. سوئیس نیز که حافظ منافع حافظ ایالات متحده در ایران است، در تضمین آزادی شهروندان آمریکایی نقش داشته است. قطر هم سابقه میانجی‌گری موفق بین ایالات متحده و دشمنانش را دارد، از جمله در افغانستان که دوحه اکنون رسماً منافع آمریکا را نمایندگی می کند.

در سال 2014، واسطه‌های قطری در مورد آزادی گروهبان ارتش ایالات متحده مذاکره کردند. بو برگدال در ازای پنج زندانی طالبان افغان که در زندان گوانتانامو نگهداری می‌شدند، معاوضه شد. در سال 2020، پایتخت قطر به عنوان محل برگزاری یک قرارداد تاریخی که توسط ایالات متحده و طالبان امضا شد، انتخاب شد و زمینه را برای مبادله زندانیان بین دولت افغانستان و شورشیان فراهم کرد.