به گزارش اکوایران، دور هشتم مذاکرات وین در شرایطی در جریان است که عموم طرف‌ها نسبت به سرعت مذاکرات اظهار نارضایتی می‌کنند. روز گذشته (سه‌شنبه)، ژان ایو لودریان وزیر امور خارجه فرانسه در حالی از سرعت کند مذاکرات ابراز گلایه کرده و گفته این مسئله باعث ایجاد شکافی می‌شود که «شانس یافتن راه‌حلی که به منافع همه طرف‌ها احترام می‌گذارد به خطر می‌افتد» که در همین روز سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده هم مدعی شده آمریکا پیشرفت اندک در مذاکرات طی هفته گذشته را کافی نمی‌داند و این روند باید افزایش یابد و تسریع شود.

اظهارات طرف‌های غربی در شرایطی ابراز شده که در روزهای گذشته سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز از نگرانی ایران بابت کندی مذاکرات سخن گفته و نسبت به عدم توازن میان سرعت طرفین در مذاکرات هشدار داده است. در این شرایط به نظر می‌رسد ادامه روند کنونی و چشم‌انداز مذاکرات وین با ابهام مواجه باشد. محجوب زویری و لاکشمی ونوگوبال، تحلیل‌گران مسائل منطقه‌ای با انتشار یادداشتی با عنوان «چشم‌انداز برجام از زاویه منطقه‌ای» با تحلیل تحولات اخیر مرتبط با مذاکرات احیای برجام، دورنمای این گفت‌وگوها را در سال 2022 بررسی کرده‌اند.

تصمیمات دشوار گرفته خواهد شد؟

به گزارش امواج مدیا، هشتمین دور از مذاکرات بر سر احیای توافق هسته‌ای ایران (موسوم به برجام) در شهر وین، از تاریخ ششم دی‌ماه آغاز شد. در این خصوص، ادعا می‌شود پیشرفت‌هایی صورت گرفته است. با این حال، مواردی که به عنوان «تصمیمات دشوار» توصیف می‌شوند، هم‌چنان مانعی بر سر راه احیای برجام است. دور هفتم و پیشین این مذاکرات، در حالی پایان یافت که ایران و گروه ۱+۴ (انگلستان، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) بر سر دست کم ۱۰ مورد از ۱۲ موضوع مورد مذاکره اختلاف داشتند.

13

در آن زمان، سه کشور اروپایی امضاکننده‌ی برجام (انگلستان، فرانسه و آلمان) و ایالات متحده، اظهارات بدبینانه‌ای را در خصوص پیش‌نویس متون ایران در مورد تعهدات هسته‌ای و لغو تحریم‌ها مطرح کردند. هدف از مذاکرات دور اخیر مذاکرات دستیابی به اجماع بر سر حداقل هشت مورد از مسائل مورد اختلاف است.

سناریوی منطقه‌ای

برجام که در سال ۱۳۹۴ به امضای ایران و قدرت‌های جهانی رسید، از سال ۱۳۹۷، زمانی که آمریکا به طور یک‌جانبه از این توافق خارج شد و همه‌ی تحریم‌ها را مجدداً اعمال کرد، دچار اخلال شده است. دولت دونالد ترامپ برای توجیه خروج از این توافق، ادعا کرده که ناکامی این توافق در رسیدگی به برنامه‌ی موشکی بالستیک ایران از جمله دلایل چنین تصمیمی بوده است. در پاسخ، جمهوری اسلامی به تدریج و مرحله به مرحله مجموعه‌ای از اقدامات را پیش گرفته است؛ از جمله افزایش سطح و میزان غنی‌سازی اورانیوم. افزون بر این، بازرسان سازمان ملل نیز با کاهش دسترسی به تأسیسات هسته‌ای ایران مواجه شدند.

1

در بحبوحه‌ی بی‌اعتمادی ایران و آمریکا، و ناتوانی ۱+۴ در برآورده کردن خواسته‌های ایران، در حال حاضر مذاکرات وین در وضعیتی وخیم قرار دارد. از این رو، قطعاً در آینده‌ی نزدیک، فشارها بر تهران افزایش خواهد یافت؛ چراکه تغییر نقش منطقه‌ای ایران و افزایش سلاح‌های موشکی، همچنان بهانه‌هایی برای فشار خواهند بود.

نکته‌ی مهم این است که تغییر نقش و جایگاه ایران در زمینه‌ی منطقه‌ای، نقشی کلیدی در مذاکرات هسته‌ای ایفا می‌کند. از دیگر عوامل مؤثر می‌توان به نقش عربستان سعودی و اسرائیل اشاره کرد. به عنوان مثال، امانودل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، اعلام کرده است که متحدان منطقه‌ای، به ویژه عربستان، باید در مذاکرات برجام حضور داشته باشند. مکرون در ادامه بر لزوم اعتماد و مشارکت عربستان در هرگونه توافق هسته‌ای با ایران تأکید کرد. اگر چه به نظر می‌رسد عربستان تمایل دارد که در مذاکرات آتی شرکت کند، ایران و آمریکا چندان راضی به دخالت عربستان نظر نمی‌رسند.

این در حالی است که ایران و عربستان که رقبای اصلی یکدیگر در منطقه محسوب می‌شوند، سال گذشته بی‌سروصدا گفتگوهایی را در جهت کاهش تنش‌ها آغاز کردند. هدف این مذاکرات، یافتن یک راه خروج امن از جنگ یمن، برای ریاض است. با این حال، علی‌رغم چندین دور مذاکرات، هنوز پیشرفت چندانی در این زمینه حاصل نشده است.

عامل مهم دیگری که باید در نظر داشت، این است که تقریباً تمام قدرت‌های منطقه -به جز اسرائیل- در اثر درگیری‌های داخلی و خارجی، ممکن است با مشکلاتی مواجه‌ شوند. جنگ فعلی لیبی، وضعیت وخیم اجتماعی-اقتصادی لبنان، انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر در ایران که ابراهیم رئیسی محافظه‌کار را به قدرت رساند، انتخابات پارلمانی پائیز گذشته در عراق، پیروزی‌های بشار اسد در سوریه و قدرت گرفتن طالبان در افغانستان از جمله تحولات منطقه‌ای است که دیگر قدرت‌ها را از دخالت خارجی مستقیم باز می‌دارد.

در واقع، در این فضای گسترده‌تر، ممکن بود عربستان وادار به عقب‌نشینی شود؛ با این حال، به نظر می‌رسد آن‌ها همچنان در حال پیش‌روی هستند. محمد بن سلمان، ولی‌عهد سعودی، مدعی شده که باید رویکردی «موثری و جدی» در قبال برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران اتخاذ کرد. او هم‌چنین بر محوریت مذاکرات برجام در وین، برای حصول پیشرفت در مذاکرات دوجانبه‌ی عربستان و ایران تأکید کرده است. به این ترتیب، چه مستقیم و چه غیر مستقیم، به نظر می‌رسد ریاض با مذاکرات در پایتخت اتریش مرتبط است.

در عین حال، ادعاهای آمریکا در مورد تهدید به اقدام نظامی علیه ایران، همچنان پابرجاست؛ جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، پس از سفر اخیر خود به اسرائیل و در واکنشی آشکار به تحریم مقامات آمریکایی از سوی ایران به اتهام دست داشتن در ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه در سال ۱۳۹۸، ادعا کرده که «وقوع هرگونه حمله از سوی ایران»، عواقب شدیدی در پی خواهد داشت. در این شرایط سناریوهای احتمالی پیش رو چیست؟

سناریوهای سال ۲۰۲۲

نخست، چشم‌انداز بازگشت متقابل ایران و آمریکا به  برجام است. دولت جو بایدن نسبت به احیای برجام ابراز امیدواری کرده و آن را «گزینه‌ای قابل اجرا» خوانده است. اما عملی بودن و احتمال احیای برجام پس از این همه تنش و اعمال مجدد تحریم‌ها از سوی واشنگتن در سال‌های گذشته، مورد تردید است. حتی در صورت این وقوع سناریوی احیای کامل برجام، امضاکنندگان این توافق‌نامه ممکن است برجام را برای حل مسائل مورد نظر ناکافی بدانند. یکی دیگر از عواملی که می‌تواند مانع از وقوع این سناریو شود، تردیدها در مورد سیاست بینابینی ایران در قبال شرق و غرب خواهد بود. به این ترتیب، با این‌که می‌توان استدلال کرد باحیای برجام برای آمریکایی‌ها چندان جذاب نباشد، به نظر می‌رسد برای ایرانی‌ها سناریوی مطلوبی باشد.

2

سناریوی دوم می‌تواند حفظ وضعیت موجود باشد. در چنین شرایطی، تشدید تنش از جانب آمریکا می‌تواند همراه با جنگ لفظی ادامه یابد. علاوه بر این، طرف‌های بین‌المللی امضاکننده‌ی برجام، یعنی ۱+۴، احتمالاً با بی‌احترامی از جانب ایران و آمریکا مواجه خواهند شد. در چنین شرایطی، ایران احتمالاً با فشار اقتصادی بیشتری روبه‌رو می‌شود. ابهامات حاصله، احتمالاً برای متقاعد کردن اسرائیلی‌ها به اقدام نظامی علیه جمهوری اسلامی کافی خواهد بود. در صورتی که چنین بن‌بستی ایجاد شود، آیا ایران انتظار دارد که ۱+۴ برای تاریخ انتقال از پیش تعیین‌شده‌ی برجام در مهر ۱۴۰۲/ اکتبر ۲۰۲۳ و روز پایان آن در مهر ۱۴۰۴/ اکتبر ۲۰۲۵ احترام قائل باشند؟ این نقاط عطف مهم، به تعداد زیادی از محدودیت‌ها بر ایران، از جمله توانایی این کشور در غنی‌سازی اورانیوم و مشارکت در تجارت تسلیحات غیر اتمی پایان می‌دهد.

سناریوی سوم، فروپاشی کامل توافق هسته‌ای است. چنین سناریویی شاید منجر به اقدام نظامی اسرائیلی‌ها علیه ایران شود. این امر به نوبه‌ی خود می‌تواند سایر قدرت‌های منطقه‌ای را متوقف کند، زیرا اسرائیل به تازگی به روابط خود با برخی از قدرت‌های خاورمیانه رسمیت داده است. به عبارت دیگر، فروپاشی این توافق می‌تواند تشدید تنش بین ایران و آمریکا و توقف مذاکرات برجام را به یک درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر تبدیل کند.

امکان اقدام نظامی

با نگاهی به تاریخ، تجربه و لفاظی‌های اسرائیل، به نظر می‌رسد که ارتباط قوی بین حملات سایبری و اقدام نظامی وجود دارد. زمانی که اسرائیلی‌ها و آمریکایی‌ها احساس کنند که حملات سایبری برای مقابله با ایران کافی نیست، اقدام نظامی یک نتیجه‌ی احتمالی خواهد بود. صرف نظر از زمان‌بندی، به نظر می‌رسد که گزینه‌ی نظامی زمانی رخ دهد که واشنگتن و تل‌آویو حملات سایبری را برای دستیابی به اهداف خود ناکافی بدانند. در چنین سناریویی، هرگونه شواهدی مبنی بر مخفی نگه داشتن اطلاعات ایران در مورد بلندپروازی‌های هسته‌ای و موشکی خود می‌تواند موجب اقدام نظامی خارجی شود. با این حال، پیش‌بینی امکان اتخاذ گزینه‌ی نظامی، اگر غیرممکن نباشد، دشوار است.