پایان هژمونی روسیه و یکه‌تازی باکو؛ روایت واقعیت تلخ و عریان قره‌باغ

به نوشته اکو ایران، رفت و آمد از طریق کردیور لاچین- تنها مسیری که منطقه مورد مناقشه قره باغ کوهستانی را به ارمنستان متصل می کند- توسط فعالان خودخوانده محیط زیست اذربایجان برای پنجمین بار مسدود شده است، طبیعتا تداوم چنین وضعیتی می تواند بحران انسانی بالقوه ای را برای جمعیت ارامنه قره باغ کوهستانی ایجاد کند بالاخص آن که چنین مسددویتی دسترسی مردمان ساکن این سرزمین را به تجهیزات پزشکی و غذایی ارمنستان؛ منطقه ای که مردمان ارمنی به شدت بدان نیاز دارند را قطع کرده است.

واقعیت تلخ و عریان قره باغ

موانعی که معترضان مدعی اند در پاسخ به استخراج غیر قانونی معادن این منطقه تعریف شده، نشان از آخرین دور تنش ها میان آذربایجان و ارمنستان در ماه های اخیر دارد. تنش هایی که مهم ترین آن اواسط سپتامبر رخ داد، زمانی که نیروهای ارمنستان و آذربایجان اطراف قره باغ کوهستانی و هم مرز با این کشور درگیر شدند، در همان بازه زمانی باکو با حمله به ایروان وضعیت را تشدید کرد. حملات ماه سپتامبر و موانع کنونی تعریف شده نشان از واقعیت نگران کننده حاکم بر قفقاز دارد؛

حقیقت تلخ و در عین حال عریان آن است که روسیه به واسطه حمله به اوکراین در موضع ضعف قرار داد و همین مسئله زمینه را برای اختلاف های مرزی در منطقه هموار کرده است. روسیه که مدت ها است نقش هژمون منطقه ای را ایفا کرده، از زمان جنگ ویرانگر قره باغ دوم کوهستانی در سال 2020 نیروهای حافظ صلح را در قره باغ کوهستانی و کریدور لاچین مستقر کرده است. با این همه این بازیگر امروز درگیر باتلاق اوکراین شده و در موضع ضعف قرار دارد.

سوء استفاده باکو از آشفتگی مسکو

آذربایجان در صدد سوء استفاده از ضعف و سرگردانی مسکو است تا بدین طریق بتواند مزیت خود را در درگیری های رو به افزایش با ارمسنتان تثبیت کند. حقیقت آن است که موانع کنونی حداقل تا اندازه ای با هدف تحت فشار قرار دادن ماموریت کوچک و نامشخص صلح بابان است لست، همچنین تلاشی است برای دسترسی بیشتر معترضان آذربایجانی به قره باغ کوهستانی و رویارویی با فرمانده نیروی های روس. از منظر ارامنه ساکن قره باغ کوهستانی، تا زمانی که محاصره این منطقه ادامه داشته باشد، تنش ها افزایش خواهد یافت.

 آذربایجان همچنین صادرات گاز به قره باغ کوهستانی را مسدود کرد هرچند به واسطه فشارهای دیپلماتیک بسیار، اخیرا ناچار شده به تصمیم خود پشت کند. با این همه اگر موانع در دراز مدت بدین شکل بماند، این احتمال وجود دارد که گزینه های اندکی برای تامین منابع مجدد این قلمرو وجود داشته باشد بالاخص آن که ترافیک هوایی انتقال غیر نظامیان داخل و خارج از قلمروی از دهه 1990 مسدود شده است.

همزمان، دولت بالفعل در قره باغ کوهستانی درخواست های خود برای حمل و نقل هوایی بین المللی بشردوستانه را جهت تامین خواسته های مناطق محاصره شده را افزایش داده است. تا به امروز ایالات متحده و متحدان این کشور با صدور فراخوان های دیپلماتیک برای پایان دادن به موانع پاسخ داده اند. وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار بیانیه ای در توئیتر از دولت آذربایجان خواست تا تردد آزاد از طریق کردیور را احیا کند. اتحادیه اروپا نیز موضع مشابهی اتخاذ کرد و از مقام های باکو خواست تا آزادی و امنیت رفت و آمد در این کردیور را تضمین نماید چرا که محدودیت ها موجب شده تا شرایط مردم محلی بدتر شده و نگرانی های بشردوستانه افزایش یابد.

در غیاب رقیب

آنگونه که ریسپانسیبل استیت کرفت نوشته،ایالات متحده ممکن است در پایان دادن به بحران کنونی و همچنین جلوگیری از شروع دوباره جنگ میان ارمنستان و آذربایجان نقش معناداری و در عین حال محدودی ایفا کند. واشنگتن پس از تهاجم های ماه سپتامبر آذربایجان، نقش مهمی در برقراری آتش بی میان دو کشور ایفا کرد؛ رخدادی که نشان از انحرافی قابل توجه از جنگ 2020 دارد؛ نبردی که با میانجیگری روس ها پایان یافت. با این حال، همانگونه که اناتول لیون در مطلبی خلاصه شده در موسسه کویینسی نوشته، این رخداد بدین معنا نیست که ایالات متحده باید تلاش کند جایزگین نقش امنیتی روسیه در قفقاز شود.

 ایالات متحده به درستی در برابر تعهداتش در منطقه مقاومت می کند و این امر عملا مانع از ایفای نقش ضامن امنیت در این جغرافیا می شود.در عوض دولت بایدن باید گزینه دیپلماسی را لحاظ کرده و در این مسیر گام بردارد. ایالات متحده بایستی برای کاهش تنش ها در قفقاز جنوبی به اهرم های دیپلماتیک و در عین حال تعامل مناسب با همه بازیگران و دینعان محلی متوسل گردد. در چنین شرایطی اگر آذربایجان از طریق اهرم های قهری، بالاخص گزینه نظامی، در این مناقشه برتری اش را حفظ کند، ایالات متحده و متحدانش باید فشار دیپلماتیک بیشتری را اعمال کنند تا زمینه را برای مذاکرات صلح آمیز در باب اختلاف های ارضی هموار گردد.