به گزارش اکوایران، سفر اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به پایتخت عربستان سعودی، پس از چند سال تنش میان این دو دولت بازتاب وسیعی میان کارشناسان امور خاورمیانه داشته است. علی بکیر و ایوپ ارسوی، تحلیل‌گران امور منطقه با انتشرا یادداشتی در پایگاه تحلیلی میدل‌ایست آی با عنوان «آشتی عربستان و ترکیه باعث نگرانی در ایران شده است» نگرانی‌های تهران را از بابت نحوه نزدیکی آنکارا-ریاض مورد بررسی خود قرار داده‌اند.

برگ جدیدی در روابط ترکی-سعودی

پس از یک سال تلاش‌های دیپلماتیک سنگین برای عادی‌سازی و آغاز برگ جدیدی در روابط فی‌مابین، به نظر می‌رسد روابط ترکیه و عربستان‌سعودی پس از سفر دو روزه رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به ریاض در 28 آوریل، گرم‌تر شده است. این دیدار با توجه به اینکه اردوغان و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان در حال دست دادن و در آغوش کشیدن یکدیگر دیده شدند، توجه بسیاری را به خود جلب کرد.

تحلیلگران و رسانه‌های جریان اصلی چربش عوامل اقتصادی بر ملاحظات ژئوپلیتیکی و امنیتی منطقه‌ای در این آشتی - که به طور سنتی دست بالا را در شکل دادن به روابط ریاض و آنکارا دارند- تأکید کردند.

نگاه نگران تهران

در این میان سیاست‌های منطقه‌ای ایران و آمریکا در این پویایی‌ها جایگاه منحصربه‌فردی دارد. با توجه به عوامل ژئوپلیتیکی و امنیتی، خوش‌بینی چندانی در ایران نسبت به آشتی عربستان و ترکیه وجود ندارد.

از دیدگاه ایران، آشتی بین این دو قدرت منطقه‌ای ممکن است بر نفوذ تهران در منطقه، به ویژه در سوریه، عراق و یمن تاثیری سوئی بگذارد. علاوه بر این، ممکن است این مسئله دست عربستان سعودی را در مذاکراتش با ایران در مورد مسائل منطقه ای قدرتمندتر کند و در نتیجه تلاش تهران را برای وادار کردن ریاض به توافق بر سر امتیازات مورد مطالبه‌اش تضعیف کند.

بازی نهایی آمریکا: مقابله با ایران، روسیه و چین از طریق شرکا

برخی از تحلیلگران ایرانی این مصالحه را به عنوان بخشی از تلاش‌های آمریکا برای نزدیک‌تر کردن متحدانش به یکدیگر می‌بینند. بر اساس این دیدگاه، بازی نهایی این است که متحدان آمریکا بتوانند در پی خروج احتمالی نیروهای آمریکایی از منطقه با ایران، روسیه و چین مقابله کنند.

جوان‌آنلاین، اردوغان را متهم کرده که «سیاست خارجی ترکیه را به عربستان سعودی و امارات واگذار کرده است». هادی محمدی در یک مقاله انتقادی درباره سفر اردوغان به عربستان سعودی، از این سه کشور، با تمرکز ویژه بر نقش آنکارا در عراق و سوریه انتقاد کرد.

شدت گرفتن تنش‌های منطقه‌ای به رغم چند دور مذاکرات

برخلاف تنش‌زدایی آشکار بین عربستان سعودی و ایران از طریق مذاکرات دوجانبه، اخیراً تنش‌ها در عراق و سوریه افزایش یافته است. نزدیکی ریاض و آنکارا احتمالاً نفوذ مشترک آن‌ها را در سیاست عراق افزایش می‌دهد –البته مشروط به این‌که ترکیه و عربستان سعودی راه‌هایی برای تطبیق منافع خود بیابند و هماهنگی را حفظ کنند.

در فوریه 2021، ایرج مسجدی، سفیر وقت ایران در بغداد، با ابراز تردید نسبت به تلاش‌های ترکیه برای نفوذ در عراق، خواستار خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق شد. در ماه‌های اخیر، نیروهای حشدالشعبی، نزدیک به ایران، به طور فزاینده‌ای نیروهای ترکیه‌ای مستقر در پایگاه‌های اعزامی در شمال عراق را هدف قرار داده‌اند. به طور متقابل، پهپادهای جنگی TB2 ترکیه نیز با هدف قرار دادن نیروهای حشد در داخل خاک عراق، پاسخ دادند. پویایی کنونی رقابت ترکیه و ایران این پتانسیل را دارد که به یک سلسله درگیری و تنش با شدت کم در عراق تبدیل شود.

نگرانی نسبت به همکاری ترکیه و اسرائیل

ایران نگران است که آشتی ترکیه و عربستان پتانسیل جذب کشورهای بیش‌تری را به یک دستور کار منطقه‌ای واحد داشته باشد. حتی برخی از آن‌ها فکر می‌کنند که آنکارا توانایی پذیرش مشارکت اسرائیل در چنین تلاش‌هایی را دارد که در این صورت ایران به یک هدف اولیه تبدیل می‌شود.

چشم‌انداز یک روند آشتی مشابه بین ترکیه و اسرائیل به نگرانی‌ها در ایران دامن می‌زند. این توضیح دهنده تلاش‌های ایران برای تاثیرگذاری بر همکاری ترکیه و اسرائیل و مخدوش کردن آن است.

هم‌گرایی منافع دشمنان در سوریه

سوریه صحنه دیگری است که در آن آشتی ترکیه و عربستان سعودی ممکن است موقعیت و نفوذ ایران را به‌ویژه پس از باتلاق روسیه در اوکراین تحت‌الشعاع خود قرار دهد. در چند سال اخیر، هم‌گرایی ضمنی منافع بین ترکیه و اسرائیل در رابطه با مقابله با نفوذ ایران در سوریه وجود داشته است. در حالی که اسرائیل حملاتی هوایی علیه متحدان ایران در سوریه انجام داده، ترکیه هرگز از این حملات انتقاد نکرده است.

اردوغان هفته گذشته طرحی را برای ساخت پروژه‌های جدید در مناطق تحت کنترل ترکیه در شمال سوریه فاش کرد که امکان بازگشت حدود یک میلیون آواره سوری را فراهم می کند. اعتقاد بر این است که کشورهای عربی خلیج فارس، از جمله عربستان سعودی، ممکن است در این‌جا نقشی داشته باشند.

علاوه بر این، با ته کشیدن منابع مالی شبه‌نظامیان کرد ی‌پ‌گ و پ‌ک‌ک در عراق و سوریه، آنکارا را در سوریه احساس قدرت بیشتری می‌کند و دست بهتری در نسبت با ایران پیدا می‌کند. علاوه بر این، آنکارا در اقدامی آشکار، نیروهای طرفدار ایران در سوریه را از طریق نسخه فارسی خبرگزاری نیمه‌رسمی خود «تروریست‌های حامی ایران» نامیده است.

جبهه اصلی رقابت منطقه‌ای

روابط بین ریاض و تهران به خصوص پس از قطع روابط دیپلماتیک در سال 2016، یک کشمکش به ظاهر بی‌امان را پشت سر گذاشته است. دو طرف تقریباً در همه مناقشات منطقه‌ای مواضع متضادی اتخاذ کرده‌اند. سیاست‌گذاران در عربستان سعودی و ایران حساسیت زیادی نسبت به تحولات داخلی در کشورهای منطقه از منظر منافع ژئوپلیتیکی دوجانبه دارند. از این نظر، جبهه اصلی در رقابت منطقه‌ای بین دو کشور یمن است.

از زمان آغاز جنگ داخلی ویرانگر در این کشور، عربستان سعودی به شدت با حضور و گسترش کنترل حوثی‌ها در یمن مخالفت و در مارس 2015 مداخله نظامی را آغاز کرده است. از سوی دیگر، ایران از طرق مختلف از آنها حمایت کرده است. یمن هم‌چنان یکی از موضوعات اصلی در دستور کار مذاکرات جاری بین ریاض و تهران است.

به همین ترتیب، ترکیه همواره حملات حوثی‌ها علیه عربستان سعودی را محکوم کرده است. پس از آن‌که ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی عملیات طوفان استوار را در یمن در مارس 2015 آغاز کرد، آنکارا حمایت اطلاعاتی و دفاعی حیاتی را به ریاض ارائه کرد.

اختلاف بین عربستان سعودی و ترکیه در بحبوحه بحران خلیج فارس در سال 2017، علاقه آنکارا به موضوع یمن را تضعیف کرد. با این حال ترکیه به نقش ارائه کمک‌های بشردوستانه خود در آنجا ادامه داده و حملات حوثی‌ها علیه ریاض را محکوم کرد.

خطر گسترش مصالحه به همکاری‌های نظامی

این ایده که ممکن است آشتی عربستان و ترکیه به همکاری در سطح دفاعی تبدیل شود، برای ایران تبدیل به یک دغدغه شده است. با توجه به نتایج عملکرد اخیر هواپیمای بدون سرنشین TB2 ساخت ترکیه، ایرانی‌ها به ویژه نگران انتقال این هواپیماها به ریاض هستند.

در گزارشی که خبرگزاری فارس پس از سفر اردوغان به عربستان سعودی منتشر کرد، توجه ویژه‌ای به تبعیت ترکیه از سیاست‌های سعودی «علیه یمن» شده است. هر گونه گسترش روند آشتی به همکاری‌های نظامی بین ترکیه و عربستان سعودی به طور قطع باعث تشدید نگرانی در میان سیاست گذاران ایرانی خواهد شد.

در یکی از گزارش‌های خبرگزاری تسنیم که پس از این سفر منتشر شد، این پرسش مورد توجه قرار گرفت که آیا بهبود روابط ترکیه و عربستان منجر به همکاری نظامی بیشتر می‌شود و آیا ترکیه می‌تواند به عربستان سعودی در جنگ یمن کمک کند و پهپادهای مسلح به این کشور بفروشد.

گفت‌وگوهای انتقادی

تداوم آشتی ترکیه و عربستان به عوامل بسیاری بستگی دارد، از جمله عواملی که با ایران مرتبط است. در این میان دو فرآیند مذاکره هم‌زمان به طور ویژه در این زمینه حیاتی هستند.

گفت‌وگوهای جاری بین ریاض و تهران برای عادی‌سازی روابط و یافتن شیوه‌ی قابل قبول دوجانبه در منطقه، نوید ملایم شدن رقابت طولانی مدت آن‌ها را می‌دهد. یک توافق مطلوب بین عربستان سعودی و ایران، تردیدهای ایران را در مورد پیشرفت روابط ترکیه و عربستان کاهش می‌دهد.

در حال حاضر دومین روند مذاکره در وین بر سر توافق هسته ای ایران در جریان است. در حالی که مذاکرات جاری به طور مستقیم شامل ترکیه و عربستان سعودی نمی شود، نتیجه آن برای سیاست خارجی آن‌ها اهمیت زیادی دارد.