به گزارش اکوایران، تصمیم تهران برای پرتاب بیش از ۳۰۰ موشک و پهپاد در اولین حمله مستقیمش به اسرائیل، ریسک‌پذیری بالای ایران را نشان داد. بدین جهت در غرب توجهات دوباره به برنامه هسته‌ای کشور معطوف شده است.

به نوشته لارنس نورمن برای وبگاه وال‌استریت ژورنال، مدت‌هاست که ناظران برنامه هسته‌ای ایران بر این باورند که مقامات ارشد این کشور به این نتیجه رسیده‌اند که پیامدهای منفی ساخت بمب بیشتر از مزایای آن است. به عنوان کشوری در آستانه گریز هسته‌ای، ایران از قدرت بازدارندگی قابل توجهی برخوردار است، آن هم بدون ریسک واردشدن به جنگی که در صورت کشف تلاشش برای گریز هسته‌ای ممکن است رخ دهد.

شکل‌گیری قوانین جدید درگیری و بازدارندگی قوی‌تر

اما شواهدی بر خلاف این فرضیه در حال ظهور هستند. با افزایش تنش‌ها با اسرائیل، مقامات ارشد ایرانی اظهارات متعددی داشته که نشان می‌دهد تهران در آستانه تسلط بر گریز هسته‌ای قرار دارد.

یکی از مقامات ارشد سپاه پاسداران گفت که در صورت حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، ممکن است تهران خویشتن‌داری را کنار گذاشته و در دکترین هسته‌ای خود تجدیدنظر کند.

حمله ایران به اسرائیل

به عقیده راز زیمت، پژوهشگر ارشد مؤسسه مطالعات امنیت ملی: «افزایش تنش بین ایران و اسرائیل می‌تواند انگیزه هسته‌ای ایران  را تقویت کند. بنابراین، در حالی که خطرات چنین اقدامی همچنان بر مزایای آن می‌چربد، نسبت به گذشته احتمال بیشتری دارد که مقامات در تهران رویکرد هسته‌ای خود را بازنگری کنند».

به طور گسترده اعتقاد بر این است که اسرائیل سلاح هسته‌ای دارد و این رژیم طبق سیاستی که در پیش گرفته، هرگز وجود آن‌ها را تأیید یا تکذیب نمی‌کند.

پیش از اقدامی نظامی مستقیم علیه اسرائیل، ایران عمدتاً از طریق گروه‌های محور مقاومت با اسرائیل مقابله می‌کرد و از تهدید به درگیرکردن این گروه‌ها، به ویژه حزب‌الله لبنان، برای بازدارندگی علیه اقدامات تهاجمی اسرائیل بهره می‌برد. تحلیلگران می‌گویند که تبادل آتش ایران و اسرائیل آن‌ها را در رقابت خطرناک‌تری قرار داده، زیرا قوانین جدید درگیری در حال شکل‌گیری است.

نتیجه عملیات نظامی ایران می‌تواند این کشور را متقاعد ساخته تا به دنبال بازدارندگی قوی‌تری باشد. به گفته زیمت، چالش‌های کنترل و هدایت گروه‌های محور مقاومت که منافعشان همیشه با منافع تهران همسو نیست می‌تواند بر فشار بر ایران برای گریز هسته‌ای بیافزاید.

مقامات ایرانی با اشاره به توانایی‌های هسته‌ای این کشور، به چنین نگاهی دامن زده‌اند. علی اکبر صالحی، معاون سابق رئیس‌جمهور ایران و یکی از چهره‌های کلیدی در فعالیت‌های هسته‌ای گذشته ایران در مصاحبه‌ای که در فوریه پخش شد، گفت که ایران «از همه مرزهای علم و فناوری هسته‌ای عبور کرده است»؛ اظهاراتی که بعداً توسط محمد اسلامی، رئیس کنونی سازمان انرژی اتمی ایران نیز تکرار شد.

حرکت به نقطه بی‌بازگشت

تا مارس سال گذشته، سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و مقامات بین‌المللی می‌گفتند که باور ندارند ایران برنامه هسته‌ای فوق پیشرفته خود را که ادعا شدع در دهه ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ دنبال می‌کرده، از سر گرفته باشد. با این حال، ایران در چندین حوزه مورد نیاز برای گریز هسته‌ای، از جمله مطالعات و فعالیت‌های غیرنظامی، پیشرفت کرده است.

در سال ۲۰۲۱، ایران کار بر روی فلز اورانیوم که برای فشرده‌سازی اورانیوم با غنای بالا ضروری است را از سر گرفت و به نظر می‌رسد در زمینه مواد منفجره با قدرت بالا نیز پیشرفت‌هایی داشته است.

ترامپ ایران

اکنون برنامه غنی‌سازی این کشور به طور قابل توجهی پیشرفته‌تر از زمانی است که توافق برجام برای محدودساختن برنامه هسته‌ایش حاصل شد. دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد. از آن زمان، ایران بیش از ۱۰۰۰ سانتریفیوژ پیشرفته نصب کرده که سریع‌تر از تجهیزات قبلی برای غنی‌سازی اورانیوم به خلوص بالاتر هستند.

تهران ذخایر اورانیوم با غنای ۶۰ درصدی خود را افزایش داده است؛ ماده‌ای نزدیک به گریز هسته‌ای که می‌تواند در عرض چند روز برای سوخت‌گذاری پردازش شود. تهران همچنین نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر برخی از زیرساخت‌های غنی‌سازی ایران، مانند کارخانه‌های ساخت قطعات سانتریفیوژ که قبلاً تحت توافق هسته‌ای انجام می‌شد را نیز متوقف کرده است.

نگرانی آژانس از برنامه‌های مخفی ایران

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته که کاهش شفافیت آگاهی از تعداد سانتریفیوژهای ایران را غیرممکن ساخته که می‌تواند به توسعه یک برنامه غنی‌سازی پنهانی کمک کند.

رافائل گروسی آژانس انرژی اتمی

پنهان نگه داشتن یک برنامه غنی‌سازی چالش‌برانگیز خواهد بود. با حضور دائمی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ایران، دوربین‌ها در تأسیسات غنی‌سازی رسمی آن و فعالیت‌های هسته‌ای ایران تحت نظارت دقیق سرویس‌های اطلاعاتی غرب، تهران به تجهیز یک سایت غنی‌سازی مخفی و تأسیسات مخفی برای تولید گاز اورانیوم نیاز دارد.

با این حال، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ماه گذشته هشدار داد که کاهش شفافیت فعالیت‌های ایران به این معناست که شاید آژانس همیشه نتواند  برنامه هسته‌ای تهران را تضمین کند. 

گریز هسته‌ای ابتدایی توسط ایران یا حتی شواهدی از آزمایش هسته‌ای موفق در تأسیسات زیرزمینی، به احتمال زیاد یک بحران بین‌المللی را به همراه خواهد داشت و واکنش نظامی را پیچیده‌تر خواهد کرد.

ایران در حال توسعه شبکه‌ای از تونل‌های عمیق زیرزمینی در تأسیسات غنی‌سازی نطنز است که از حملات هوایی در امان باشد. سایت غنی‌سازی فردو نیز در دل یک کوهستان قرار دارد.

در آستانه

تا زمانی که ایران نتواند به طور موفقیت‌آمیز به گریز هسته‌ای برسد، در معرض خطر نظامی باقی خواهد ماند. 

در نهایت، تصمیم برای پیشبرد این برنامه، تصمیمی سیاسی است. نگرانی این بوده که ایران چه درس‌هایی از درگیری‌های اخیر خود با اسرائیل می‌گیرد.

اریک بروئر، مدیر سابق شورای امنیت ملی برای مقابله با اشاعه هسته‌ای که اکنون در ابتکار تهدید هسته‌ای فعالیت می‌کند، می‌گوید: «رویدادهای اخیر به این احتمال نگران‌کننده دامن زده که ایران نتیجه بگیرد توان بازدارندگی فعلیش ناکافی بوده و در واقع به برنامه هسته‌ای فراتری نیاز دارد. تا آنجا که ما می‌دانیم، سران چنین تصمیمی نگرفته‌اند. این نشان می‌دهد که ان‌هذ فکر می‌کند ایران به آن نیاز نداشته یا پیامدهایش بسیار زیاد است. ما باید برای حفظ این وضعیت تلاش کنیم».

تأسیسات هسته‌ای نطنز